353 - Το εγκόλπιο Τιμίου Ξύλου του βυζαντινού αξιωματούχου Iωάννη

Το εγκόλπιο Τιμίου Ξύλου του βυζαντινού αξιωματούχου Ιωάννη.
Αποδιδόταν λανθασμένα στον Μέγα Κωνσταντίνο λόγω της αριστουργηματικής του
τέχνης που εντυπωσίαζε τους Ολλανδούς του 13ου αιώνα.

Στην ανάρτηση της λειψανοθήκης 352 - Το Τίμιο Ξύλο του Ρωμανού είχαμε παρουσιάσει ασπρόμαυρες φωτογραφίες υψηλής ανάλυσης από μία βυζαντινή σταυροθήκη στο σχήμα  πατριαρχικού σταυρού. Αυτός ο σταυρός, λάφυρο των Λατίνων σταυροφόρων από τη δήωση και καταστροφή της Κωνσταντινούπολης το 1206, κατέληξε στον Καθεδρικό Ναό της πόλης Μάαστριχτ στην Ολλανδία (Basiliek van Onze-Lieve-Vrouw). Μαζί με αυτόν όμως, εκεί κατέληξαν και άλλα λάφυρα, ανάμεσα στα οποία και ένα εγκόλπιο αριστουργηματικής βυζαντινής τέχνης που φέρει ένα μικρό τεμάχιο Τιμίου Ξύλου. Και αυτό επίσης το 1837, όπως και η βυζαντινή σταυροθήκη στο σχήμα πατριαρχικού σταυρού, ήρθε στην κατοχή του Πάπα Γρηγόριου 16ου που το παρέδωσε στην Βασιλική του Αγίου Πέτρου και από τότε αποθησαυρίζεται εκεί.

Το εγκόλπιο του Τιμίου Ξύλου εντός της δίπτυχης σταυροθήκης του με τα φύλλα ανοιχτά (αριστερά).
Η σταυροθήκη, όπως έχει ενσωματωθεί σε διακοσμητική κολώνα (δεξιά).

 Διαβάστε περισσότερα παρακάτω:

Το Τίμιο Ξύλο στο κέντρο του εγκολπίου.

Το εγκόλπιο είναι χρυσό με δακτύλιο ανάρτησης, ενώ οι τέσσερεις άκρες του είναι από σμάλτο. Διακοσμείται με μαργαριτάρια και άλλους πολύτιμους λίθους. Το εγκόλπιο τοποθετείται εντός τρίπτυχης σταυροθήκης από επιχρυσωμένο ασήμι που στο κέντρο του φέρει παράσταση του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Η παράσταση θα συνοδευτόταν ασφαλώς από παράσταση της Αγίας Ελένης και των αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ που όμως έχουν εκπέσει και λανθάνουν σήμερα. Στο πίσω μέρος των θυρών του δίπτυχου υπάρχουν ανά  δύο οι μορφές του Χριστού, του Αγίου Δημητρίου, της Θεοτόκου και του αγίου Παντελεήμονος στην πάνω ζώνη, ενώ στην κάτω οι μορφές των Ματθαίου, Βαρνάβα, Τιμόθεου και Τίμωνος. Το δίπτυχο καλύπτεται μπροστά από χρυσό θύρωμα με παράσταση σταυρού εντός φυτικού και ανθικού διακόσμου. Οι διαστάσεις του εγκολπίου με το δίπτυχο είναι 13 εκ. Το εγκόλπιο έχει ενσωματωθεί επάνω σε διακοσμητική κολώνα ύψους 0,5 μ. Σήμερα χρονολογείται στον 12ο αιώνα, αν και έχει προταθεί με ισχυρά επιχειρήματα χρονολόγηση ως και τον 7ο αιώνα.  
  

Η δίπτυχη σταυροθήκη κλειστή (αριστερά) και το διακοσμητικό θύρωμα που την καλύπτει (δεξιά).

  

Το διακοσμητικό θύρωμα που καλύπτει τη δίπτυχη σταυροθήκη.

Λεπτομέρεια του διακοσμητικού θυρώματος.

Η δίπτυχη σταυροθήκη κλειστή.

  

Η δίπτυχη σταυροθήκη ανοιχτή.

   
Στις τέσσερεις σμάλτινες άκρες του εγκόλπιου σταυρού, μπροστά και πίσω, υπάρχει η εξής αναθηματική επιγραφή:

Ὃρα τι καινὸν θαῦμα καὶ ξένην χάριν
χρυσὸν μὲν ἔξω Χριστὸν ἔν(δον) δὲ σκόπει,
ὃ καὶ τέτευχεν ἐκ προθύμου καρδίας
Ἰωάννης λύτρωσιν αἰτῶν σφαλμάτων.  

Το εγκόλπιο ήταν προφανώς κάποιου βυζαντινού αξιωματούχου με το όνομα Ιωάννης.  

Η επιγραφή στα σμάλτα του εγκολπίου.

Το αριστουργηματικό αυτό εγκόλπιο τόσο εντυπωσίασε τους Ολλανδούς κατόχους του που σε συνδυασμό με την έλλειψη γνώσης ελληνικών εκείνη την εποχή το απέδωσαν λανθασμένα στον Μέγα Κωνσταντίνο, για αυτό και είναι γνωστό στην ολλανδική βιβλιογραφία ως "ο σταυρός του Κωνσταντίνου" (Kruis van Constantijn).