480 - Το βυζαντινό εγκόλπιο του Ιβάν του Τρομερού, πρώτου Τσάρου της Ρωσίας

Το βυζαντινό εγκόλπιο του Ιβάν του Τρομερού, πρώτου Τσάρου της Ρωσίας. Το φορούσαν Βυζαντινοί
αυτοκράτορες και περιέχει υπερσπουδαία χριστολογικά και θεομητερικά κειμήλια.

Ο Ιβάν (Ιωάννης) Δ΄ της Ρωσίας, γνωστότερος με το προσωνύμιο Τρομερός, ήταν ο πρώτος τσάρος του Βασιλείου της Ρωσίας. Γεννήθηκε στις 3 Σεπτεμβρίου 1530 (νέο ημερολόγιο) στη Μόσχα, γιος του Ρουρικίδη Μεγάλου Δούκα της Μοσχοβίας Βασιλείου Γ΄ και της Έλενας Γκλίνσκαγια. Μέσω της γιαγιάς του Σοφίας Παλαιολογίνας ήταν δισέγγονος του Θωμά Παλαιολόγου, Δεσπότη του Μυστρά, αδελφού του τελευταίου βυζαντινού αυτοκράτορα Κωνσταντίνου ΙΑ΄ Παλαιολόγου.

Υπό την ηγεσία του η εξουσία της Μόσχας σταθεροποιήθηκε επί των ρωσικών εδαφών και επεκτάθηκε προς τα Α-ΝΑ, προσαρτώντας τα διάδοχα χανάτα της Χρυσής Ορδής στο Βόλγα και ξεκινώντας την κατάκτηση της Σιβηρίας. Πέθανε σε ηλικία 54 ετών στις 28 Μαρτίου 1584.

Σκήνή από την ταινία Ιβάν ο Τρομερός του Σεργκέι Αϊζενστάιν.

Ο Ιβάν ο Τρομερός είχε ένα μοναδικό βυζαντινό εγκόλπιο λειψανοθήκη του 12ου αιώνα, το οποίο φορούσαν βυζαντινοί αυτοκράτορες. Σήμερα αποθησαυρίζεται στο Κρεμλίνο, στη Μόσχα.

Έχει διαστάσεις  9.5 x 8.5 x 1.2 εκ, είναι κατασκευασμένο από χρυσό, ασήμι, σμάλτο και νιέλο και στην μπροστινή πλευρά του (καπάκι) εικονογραφείται η Ανάσταση του Χριστού, ενώ στο πίσω μέρος φέρει επίγραμμα σχετικά με τα υπερπολύτιμα λείψανα που περιέχει στο εσωτερικό του.

Διαβάστε περισσότερα παρακάτω:

Η πίσω πλευρά του βυζαντινού εγκολπίου του Ιβάν του Τρομερού. Στην εκτεταμένη επιγραφή απαριθμούνται τα χριστολογικά και θεομητερικά κειμήλια καθώς και άλλα τα λείψανα που περιέχει.

Χιτών, χλαμύς, λέντιον, ἔνδυμα Λόγου,
σινδών, λύθρον, στέφανος ἠκανθωμένο(ς),
ὀστοῦν, ξύλον, θρίξ—διδύμου, σταυροῦ, λύχνου—,
ζώνης πανάγνου τμῆμα, μανδύου μέρος,
[Εὐστρα]τίου λείψανον, ὀστοῦν Προδρόμου,
Εὐφημίας θρίξ, λείψανον Νικολάου,
ὀστᾶ Στεφάνου τοῦ νέου, Θεοδώρου
[κα]ὶ Παντελεήμονος ἐκ τρι(ῶν) τρία.

Το επίγραμμα είναι γραμμένο σε 8 στίχους και κάθε στίχος τελειώνει σε τρεις κάθετες τελείες. Σύμφωνα με το επίγραμμα, το εγκόλπιο περιέχει:

χριστολογικά κειμήλια [τμήμα του χιτώνα, της χλαμύδας, του λέντιου, κάποιου ενδύματος, της <νεκρικής> σινδόνης, του ακάνθινου στέφανου (:στέφανος ἠκανθωμένος), τίμιο ξύλο (:ξύλον σταυροῦ)  και αίμα (:λύθρον) του Χριστού]

μαριολογικά κειμήλια (τμήμα της ζώνης και μέρος από τον μανδύα της Παναγίας)

αγιολογικά λείψανα (του Ευστρατίου, του Προδρόμου, της Ευφημίας, του Νικολάου, του Στέφανου του νέου, του Θεοδώρου και του Παντελεήμονος)

ὀστοῦν διδύμου (πρόκειται άραγε για λείψανο του απόστολου Θωμά, που ονομάζεται δίδυμος στην Κανή Διαθήκη;)

θρίξ λύχνου (μαλλιά Προδρόμου;)

Ο Ihor Ševčenko έχει μελετήσει το επίγραμμα, αλλά δεν έχω καταφέρει ακόμα να βρω το άρθρο του:

Ševčenko, Ihor. “Observations Concerning Inscriptions on Objects Described in the Catalogue ‘The Glory of Byzantium’.” Palaeoslavica 6 (1998), 243–52. 

  

Σήμερα το βυζαντινό εγκόλπιο λειψανοθήκη του Ιβάν του Τρομερού αποθησαυρίζεται στο Μουσείο του Κρεμλίνου (Оруже́йная пала́та), στη Μόσχα.

Το βυζαντινό εγκόλπιο του Ιβάν του Τρομερού.
Στην μπροστινή πλευρά εικονογραφείται η Ανάσταση του Χριστού.

Η πίσω πλευρά του βυζαντινού εγκολπίου του Ιβάν του Τρομερού. Στην εκτεταμένη επιγραφή απαριθμούνται
τα χριστολογικά και θεομητερικά κειμήλια καθώς και άλλα τα λείψανα που περιέχει.

Το εσωτερικό μέρος του βυζαντινού εγκολπίου του Ιβάν του Τρομερού.

Πηγές:

Sterligova, Irina A., ed. Byzantine Antiquities: Works of Art from the Fourth to Fifteenth Centuries in the Collection of the Moscow Kremlin Museums. Moscow: Moscow Kremlin Museums, 2013.

Sterligova, Irina A. “Precious Eastern Christian Encolpia from the 9th to 17th Century as Represented in Russian Collections.” In Rome, Constantinople and Newly-Converted Europe: Archaeological and Historical Evidence, eds. Maciej Salamon et al, 459–84. Frühzeit Ostmitteleuropas, vol. 2. Krakow: Geisteswissenschaftliches Zentrum Geschichte und Kultur Ostmitteleuropas, 2012.

Drpić, Ivan. Epigram, Art, and Devotion in Later Byzantium. Cambridge University Press, 2016.