346 - Το Τίμιο Ξύλο της βυζαντινής αυτοκράτειρας Μαρίας της Αλανίας

Το Τίμιο Ξύλο της βυζαντινής αυτοκράτειρας Μαρίας της Αλανίας.

Στην ανάρτηση της λειψανοθήκης 16 - Βυζαντινή λειψανοθήκη με το χέρι του Αγίου Γεωργίου είχαμε γράψει: Το χέρι του Αγίου Γεωργίου με την εσωτερική ασημένια λειψανοθήκη είναι ένα από τα τέσσερα υπερπολύτιμα λείψανα που, όπως λέγεται, ο Δόγης της Βενετίας Ερρίκος Δάνδολος (γεν. 1107; – θαν. 21 Ιουνίου 1205), κακόφημος για τον ρόλο του στην Τέταρτη Σταυροφορία την οποία αυτός, σε ηλικία ενενήντα ετών, κατεύθυνε ενάντια στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, λεηλατώντας την Κωνσταντινούπολη, έφερε μαζί του από την Κωνσταντινούπολη μετά το 1204. Τα άλλα τρία λείψανα είναι: του Αίματος του Χριστού, τεμάχιο Τιμίου Ξύλου και το κεφάλι του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή.

Το τεμάχιο του Τιμίου Ξύλου που έφερε μαζί του ο Ερρίκος Δάνδολος (Enrico Dandolo) είναι αυτό που φαίνεται στην παραπάνω φωτογραφία και αποδίδεται σήμερα στην βυζαντινή αυτοκράτειρα Μαρία της Αλανίας, η οποία το είχε αφιερώσει κατά πάσα πιθανότητα στην Αγία Σοφία Κωνσταντινουπόλεως, από όπου περιήλθε στην κατοχή του Ερρίκου Δάνδολου. Ο Ερρίκος Δάνδολος το αφιέρωσε στις αρχές του 13ου αιώνα στον Άγιο Μάρκο Βενετίας και από τότε φυλάσσεται εκεί.

Διαβάστε περισσότερα παρακάτω:

Το Τίμιο Ξύλο (από διάφορα ανεξάρτητα μεταξύ τους τεμάχια) περιέχονται εντός επάργυρης χάλκινης σταυροθήκης, η οποία φέρει ελληνική επιγραφή από πέντε δωδεκασύλλαβους που διαβάζονται από την αριστερή στήλη προς τη δεξιά. Το ύψος των γραμμάτων είναι 6 χιλ. Αριστερά και δεξιά του Τιμίου Ξύλου παράσταση του Μεγάλου Κωνσταντίνου και της Αγίας Ελένης. Η αφιερωτική επιγραφή έχει ως εξής:

Ὅν οἱ σταλαγμοὶ τοῦ Θεοῦ τῶν αἱμάτων
δόξαν θεϊκὴν ἐστόλισαν καὶ κράτος
πῶς δοξάζουσι μαργαρῖται καὶ λίθοι;
Σὸς κόσμος ἐστὶ, σταυρὲ, πίστις καὶ πόθος.
Οὓτως σε κοσμεῖ καὶ βασιλὶς Μαρία.

Το Τίμιο Ξύλο της βυζαντινής αυτοκράτειρας Μαρίας της Αλανίας (η αρχή της αφιερωτικής επιγραφής).

Το Τίμιο Ξύλο της βυζαντινής αυτοκράτειρας Μαρίας της Αλανίας (η συνέχεια της αφιερωτικής επιγραφής).

Σχηματική μεταγραφή της αφιερωτικής επιγραφής του Τιμίου Ξύλου
της βυζαντινής αυτοκράτειρας Μαρίας της Αλανίας.

Το πρόσωπο της αυτοκράτειρας (...βασιλὶς Μαρία): Η ύπαρξη τονισμού αποκλείει τον ένατο αιώνα (Μαρία, η πρώτη σύζυγος του Βασιλείου Ά του Μακεδόνος), ενώ η μορφή ορισμένων γραμμάτων (α, β, λ, υ) το δεύτερο μισό του 12ου αιώνα (Μαρία της Αντιοχείας, σύζυγος του Μανουήλ Α΄ Κομνηνού). Έτσι απομένει η Μαρία της Αλανίας, σύζυγος διαδοχικά του Μιχαήλ Ζ' Δούκα, γνωστού και ως Παραπινάκη, και του Νικηφόρου Γ' Βοτανειάτη. Σήμερα, οι ειδικοί συμφωνούν περί της Μαρίας της Αλανίας και υποστηρίζουν ότι η σταυροθήκη Τιμίου Ξύλου αφιερώθηκε από την ίδια την αυτοκράτειρα στην Αγία Σοφία Κωνσταντινουπόλεως.

 

Ο γάμος του Μιχαήλ Ζ' Δούκα με την Μαρία της Αλανίας.
Επιγραφή: + ΣΤΕΦΩ ΜΙΧΑΗΛ ΣΥΝ ΜΑΡΙΑΜ ΧΕΡΣΙ ΜΟΥ.
Βυζαντινό σμάλτο, σήμερα στην Τιφλίδα Γεωργίας.

Ο γάμος του Νικηφόρου Γ' Βοτανειάτη με την Μαρία της Αλανίας.
Μικρογραφία από χειρόγραφο  με Ομιλίες του Ιωάννου Χρυσοστόμου.
Σήμερα στη Γαλλική Εθνική Βιβλιοθήκη,
Bibliothèque Νationale de France, Coislin 79 folio 2 bis verso.

Περιμετρικά της σταυροθήκης υπάρχει λατινική επιγραφή αναμνηστική πυρκαγιάς που κατέστρεψε το 1230 διάφορα κειμήλια του Θησαυρού του Αγίου Μάρκου, αλλά άφησε θαυματουργικά ανέπαφη τη συγκεκριμένη σταυροθήκη: SERVATIS EX MEDIA FLAMMA DIVINITUS CUM SALUT. ANN. MCCXXX. RELIQUA CONFLAGRASSENT ET IN AUGUSTIOREM POSTEA FORMAM RESTITUTIS MONIMENTUM ANN. MDXVII. Το 1517, η σταυροθήκη ανακαινίσθηκε.

Δεξιά η σταυροθήκη Τιμίου Ξύλου της Μαρίας της Αλανίας,
στο κέντρο μπροστά τεμάχιο από τον κίονα της φραγγέλωσης
(βλέπε: 50 - Ο κίονας της φραγγέλωσης του Ιησού Χριστού)
και αριστερά καρφί της Σταύρωσης (τίμιος ήλος)
[βλέπε: 282 - Εικονογραφικός κατάλογος των καρφιών της Σταύρωσης (γ' μέρος)].

Η σταυροθήκη στηρίζεται σε βάση που περιμετρικά της υπάρχουν δύο άγγελοι (διακρίνεται καθαρά στην παραπάνω φωτογραφία). Στο πάνω μέρος της βάσης σε μορφή δακτυλίου κρύβεται μία μικρή λειψανοθήκη που περιέχει το λείψανο του Αίματος του Χριστού, ένα από τα τέσσερα υπερπολύτιμα λείψανα που έφερε μαζί του ο Ερρίκος Δάνδολος από την Κωνσταντινούπολη και προέρχονταν από τον θησαυρό κειμηλίων της Αγίας Σοφίας Κωνσταντινουπόλεως. 

Η μικρή αυτή στρογγυλή λειψανοθήκη έχει στη μία πλευρά της τον Χριστό που τεχνοτροπικά αποδίδεται από τους ιστορικούς της τέχνης στην εποχή του Μιχαήλ Δ΄ του Παφλαγόνα και στην άλλη την ακόλουθη ελληνική επιγραφή:

Ἒχεις με Χ(ριστὸ)ν αἷμα σαρκός μου φέρων.

Η επιγραφή της λειψανοθήκης του Άχραντου Αίματος του Χριστού.

Σχηματική μεταγραφή της επιγραφής της λειψανοθήκης
του Άχραντου Αίματος του Χριστού.

Σημείωση: Ο θησαυρός του Αγίου Μάρκου κατέχει επίσης δύο (;) άλλες μάλλον βυζαντινές λειψανοθήκες με λείψανο του Αίματος του Χριστού και για τις οποίες η λειψανοθήκη συγκεντρώνει πληροφορίες.

Για λείψανα του Άχραντου Αίματος του Χριστού διαβάστε επίσης στη λειψανοθήκη: 

15 - Το Άγιο Αίμα του Ιησού Χριστού στο Βέλγιο (Άχραντο Αίμα του Χριστού σε πανί του Ιωσήφ Αριμαθαίας με το οποίο σκούπισε το Σώμα του Χριστού προετοιμάζοντάς το για την ταφή), 

61 - Το άχραντο αίμα του Χριστού στη Βενετία (μικρή ποσότητα από το μύρο που μύρωσε η Μαρία η Μαγδαληνή το σώμα του Χριστού, και στο οποίο είχαν ανακατευθεί μερικές σταγόνες από το Άχραντο Αίμα Του) 

338 - Τίμιο Ξύλο από την Ιερά Μονή Βατοπαιδίου Αγίου Όρους (1) (σε Σταυροθήκη Τιμίου Ξύλου της Ιεράς Μονής Βατοπαιδίου Αγίου Όρους)

  

Για την εξαιρετικής ομορφιάς Μαρία της Αλανίας, που γεννήθηκε ως πριγκίπισσα Μάρθα της Γεωργίας και η οποία τον καιρό που παντρεύτηκε ήταν μαζί με την Ευδοκία (Μπέρθα) της Προβηγκίας οι μόνες ξένες που είχαν παντρευτεί έναν κληρονόμο του βυζαντινού θρόνου έχουμε περιγραφή των χαρακτηριστικών της από την Άννα Κομνηνή στο έργο της "Αλεξιάς".

3.2.4 Καὶ γὰρ ἦν εὐμήκης μὲν τὴν ἡλικίαν καθαπερεὶ κυπάριττος, λευκὴ δὲ τὸ σῶμα ὡσεὶ χιών, πρόσωπον κύκλον μὲν οὐκ ἀπαρτίζον, τὸ δὲ χρῶμα δι' ὅλου ἄνθος ἠρινὸν ἢ ῥόδον ἄντικρυς. Τὰς δὲ τῶν ὀμμάτων αὐγὰς τίς ἀνθρώπων ἐξείποι; Ὀφρῦς ὑπερανεστηκυῖα καὶ πυρσή, βλέμμα χαροπόν. Ζωγράφου μὲν οὖν χεὶρ τὰ τῶν ἀνθέων πολλάκις ἐμιμήσατο χρώματα, ὁπόσα ὧραι φέρειν εἰώθασι, τὸ δὲ τῆς βασιλίδος κάλλος καὶ ἡ ἐπιλάμπουσα αὐτῇ χάρις καὶ τὸ τῶν ἠθῶν ἐπαγωγόν τε καὶ εὔχαρι ὑπὲρ λόγον καὶ τέχνην ἐφαίνετο· οὐκ Ἀπελλῆς, οὐ Φειδίας οὐδέ τις τῶν ἀγαλματοποιῶν τοιοῦτόν ποτε παρήγαγεν ἄγαλμα. Καὶ ἡ μὲν τῆς Γοργοῦς κεφαλὴ λίθους ἐξ ἀνθρώπων τοὺς ὁρῶντας ἐποίει, ὡς λέγεται, τὴν δὲ ἰδὼν ἄν τις βαδίζουσαν ἢ αἴφνης ὑπαντιάσας ἐκεχήνει τε καὶ ἐπὶ ταὐτοῦ σχήματος ἐφ' ᾧ ἔτυχεν ὤν, ἵστατο ἐννεός, ὡς ἀφῃρῆσθαι τηνικαῦτα δοκεῖν καὶ ψυχὴν καὶ διάνοιαν. Ἀναλογίαν γὰρ τοιαύτην μελῶν καὶ μερῶν, τοῦ ὅλου πρὸς τὰ μέρη καὶ τούτων πρὸς τὸ ὅλον, οὐδεὶς οὐδέπω τοιαύτην ἐν ἀνθρώπου σώματι ἐθεάσατο· ἄγαλμα ἔμψυχον καὶ ἀνθρώποις φιλοκάλοις ἐράσμιον. Ἵμερος γὰρ ἄντικρυς ἦν σωματωθεὶς οἷον εἰς τόνδε τὸν περίγειον κόσμον.

Μολυβδόβουλλο της Μαρίας της Αλανίας, περίπου 1170.

Η αυτοκράτειρα Μαρία της Αλανίας υπήρξε επίσης ευεργέτης της Ιεράς Μονής Ιβήρων Αγίου Όρους και όπως η Ειρήνη Δούκαινα θα καρεί και αυτή μοναχή.