45 - Λειψανοθήκη Άκρας Ταπείνωσης με άκανθα του Ακάνθινου Στέφανου του Χριστού

Άκρα Ταπείνωση με αγκάθι του ακάνθινου στέφανου

Το αγαλματίδιο της Άκρας Ταπείνωσης (Man of Sorrows, όπως επικράτησε να αναφέρεται στη Λατινική Δύση) κατασκευάστηκε ως λειψανοθήκη για ένα από τα αγκάθια του ακάνθινου στέφανου του Ιησού Χριστού. Αυτό το είδος της εικόνας, που είναι γνωστή ως "Man of Sorrows", αναπαριστά τον Χριστό νεκρό, ακριβώς μετά Την σταύρωσή του.

Αυτός ο τρόπος απεικόνισης του Χριστού εμφανίστηκε στη Δυτική Ευρώπη κατά το δέκατο τρίτο αιώνα, αλλά επηρεάστηκε από παλαιότερες βυζαντινές εικόνες του Χριστού με το ίδιο θέμα (εικόνα της Άκρας Ταπείνωσης που συνήθως παριστάνει τον Χριστό να είναι από τη μέση και κάτω μέσα στον τάφο). 

Βυζαντινή μικροψηφιδωτή εικόνα της Άκρας Ταπείνωσης

Τα όργανα του Πάθους (στη Λατινική Δύση ονομάζονται Arma Christi, ή "τα όπλα του Χριστού") που απεικονίζονται στη λειψανοθήκη, αναφέρονται σε μια διαφορετική στιγμή της ιστορίας της σύλληψης, της δίκης και της σταύρωσης του Χριστού.

Ο Χριστός φοράει τον ακάνθινο στέφανο,
ο οποίος φέρει μπροστά έναν κόκκινο πολύτιμο λίθο

Στη δεξιά πλευρά του Χριστού υπάρχει μια στήλη, η οποία απεικονίζει τον κίονα στον οποίον προσδέθηκε ο Ιησούς και φραγγελώθηκε. Στην κορυφή της στήλης ο αλέκτωρ της άρνησης του Πέτρου. Στην αριστερή πλευρά ο Τίμιος Σταυρός. Μπροστά δεξιά και αριστερά δύο γονατιστοί άγγελοι που κρατούν άλλα όργανα του Πάθους (καρφιά, σφυρί  κτλ). Στο κέντρο τα ζάρια των ρωμαίων στρατιωτών, με τα οποία έπαιξαν τα ενδύματα του Χριστού. Ο Χριστός φοράει το ακάνθινο στεφάνι, το οποίο περιέχει έναν κόκκινο πολύτιμο λίθο στο κέντρο. Στο κέντρο μπροστά ένα γονατιστός άγγελος, ο τρίτος, κρατά μια διαφανή θήκη μέσα στην οποίαν βρισκόταν ένα αγκάθι από τον ακάνθινο στέφανο του Κυρίου (άγνωστο όμως που βρίσκεται σήμερα).

Ένας άγγελος κρατάει τη θήκη
με ένα από τα αγκάθια του
ακάνθινου στέφανου

Τα αντικείμενα που ήρθαν σε επαφή με το Σώμα του Χριστού, όπως κομμάτια από το σάβανό του ή ξύλο από τον Τίμιο Σταυρό, ήταν ανάμεσα στα πιο πολύτιμα κειμήλια του Μεσαίωνα. Πολλά από αυτά, όπως ο ακάνθινος στέφανος του Χριστού, ήρθαν στο Παρίσι από την Κωνσταντινούπολη, τον 13^ο αιώνα, την εποχή του βασιλιά της Γαλλίας Λουδοβίκου Θ΄, ως αποτέλεσμα της λεηλασίας και της δήωσης των βυζαντινών θησαυρών της Κωνσταντινούπολης από τους λατίνους σταυροφόρους της Δ' σταυροφορίας. Αγκάθια από τον ακάνθινο στέφανο άρχισαν τότε να κυκλοφορούν στην Ευρώπη ως πολύτιμα δώρα σε ηγεμόνες και σε άλλα σημαντικά πρόσωπα της εποχής. 

Η επιγραφή (περιμετρικά της βάσης). Εδώ:
+ HANC MONSTANCIAM CUM SPINA CHO

Σύμφωνα με μια επιγραφή στη βάση της λειψανοθήκης, η λειψανοθήκη ανατέθηκε από τον John Volek (1334-1351), τον επίσκοπο της Olmütz στη Μοραβία, για να στεγάσει το αγκάθι από τον ακάνθινο στέφανο. Πιθανότατα πήρε το λείψανο ως μέρος της περιουσίας της ετεροθαλούς αδελφής του, Elisabeth Premysl, μητέρα του αυτοκράτορα Καρόλου IV. Τα οικόσημα της Μοραβίας, Βοημίας, και του Olmütz που είναι στη βάση της λειψανοθήκης υποδεικνύουν ότι η λειψανοθήκη πιθανότατα προορίζονταν για δώρο στον Κάρολο IV. Καθώς ο Κάρολος IV βασίλευσε στην Μοραβία και στην Βοημία μόνο κατά τα έτη 1347 - 1349, η κατασκευή της λειψανοθήκης θα πρέπει να τοποθετηθεί σε αυτό το χρονικό διάστημα.

Ο Κάρολος IV ήταν ένας άπληστος συλλέκτης λειψάνων και είχε στην κατοχή του ακόμη δύο αγκάθια από τον ακάνθινο στέφανο του Χριστού που είχαν δωρηθεί σε αυτόν από τον Κάρολο, τον δελφίνο της Γαλλίας.

Άκρα Ταπείνωση με αγκάθι του ακάνθινου στέφανου

Η θεατρική διάταξη της σύνθεσης και η έκφραση του προσώπου του Χριστού συμβάλλει στην λατρευτική πτυχή της λειψανοθήκης, η οποία είχε ως στόχο να βοηθήσει τον θεατή να φέρει στο νου του και να φανταστεί κατά κάποιον τρόπο τα Πάθη του Κυρίου. Αυτό το αγαλματίδιο της Άκρας Ταπείνωσης είναι ένα από τα λίγα σωζόμενα κομμάτια βοημικής χρυσοχοΐας που μαρτυρούν το υψηλό επίπεδο των Βοημών χρυσοχόων που εργάζονταν για τον αυτοκράτορα.

Ημερομηνία κατασκευής: 1347–49

Υλικό: Επίχρυσο ασήμι, Champlevé enamel, ημιπολύτιμοι λίθοι

Διαστάσεις: 29.5 × 21.3 × 12.7 εκ

Επιγραφή: hanc monstanciam cum spina chorone domini dns ihoannis olomuczensis epicopus preparari fecit [= Ο Ιωάννης, ο επίσκοπος του Olmütz, ανέθεσε αυτήν τη λειψανοθήκη (monstrance) με το αγκάθι από τον ακάνθινο στέφανο του Κυρίου]

Κατοχή:  Walters Art Museum, 1931, από κληροδότημα

  
Πηγές:
  
Walters Art Museum