150 - Η θαυματουργή βυζαντινή εικόνα της Παναγίας Οδηγήτριας με ενσωματωμένα λείψανα 32 αγίων

 

Η θαυματουργή βυζαντινή εικόνα της Παναγίας Οδηγήτριας με ενσωματωμένα λείψανα 32 αγίων.

Η εικόνα-λειψανοθήκη "Света Богородица Осеновица" αποθησαυρίζεται στον Καθολικό Ναό της Ιεράς Μονής του Αγίου Ιωάννου της Ρίλας στη Βουλγαρία. Η εικόνα πιστεύεται ότι είναι θαυματουργή και μάλιστα κατά τον Μεσαίωνα λιτανευόταν σε διάφορα μέρη της βαλκανικής χερσονήσου για αποτροπή, αλλά και θεραπεία λοιμωδών νόσων, καθώς και άλλων ασθενειών.

Η Ιερά Μονή της Ρίλας στη Βουλγαρία.

Η εικόνα-λειψανοθήκη είναι το κύριο προσκυνηματικό αντικείμενο της Ιεράς Μονής της Ρίλας. Έχει διαστάσεις 52Χ30 εκ και φέρει στο κέντρο μία μικρή εικόνα της Θεοτόκου που κρατά στο αριστερό της χέρι τον μικρό Ιησού. Η εικόνα ακολουθεί τον τύπο της Παναγίας Οδηγήτριας. Επιγραφή μάλιστα στο πάνω μέρος της εικόνας σημειώνει ΟΔΗΓΗΤΡΙΑ. Περιμετρικά της μικρής αυτής εικόνας σε 32 ξεχωριστά διάχωρα ενσωματώθηκαν λείψανα αγίων, των οποίων τα ονόματα είναι γραμμένα σε ασημένια ελάσματα. Η υπερπολύτιμη εξωτερική διακόσμηση της εικόνας με πολύτιμους λίθους έχει χαθεί.
  

Η εικόνα ενσωματώνει λείψανα των:

Πρώτη σειρά (από πάνω):  Προφήτη Δανιήλ, Αγίου Λαζάρου του Τετραημέρου, Επισκόπου Κιτίου Κύπρου, Αγίου Μάρτυρος Λευκίου (που μαρτύρησε μαζί με τον Θύρσο και τον Καλλίνικο, τον καιρό του αυτοκράτορα Δεκίου), Αγίου Αποστόλου Ανδρέα του Πρωτόκλητου, Αγίου Αποστόλου και Ευαγγελιστή Ματθαίου και Αγίου Ισαποστόλου Κωνσταντίνου του Μεγάλου.

Δεύτερη σειρά: Αγίου Μάρτυρος Αγαθαγγέλου, Οσίου Στεφάνου του Ομολογητού, του Νέου, Αγίου Μεγαλομάρτυρος Αρτεμίου, Αγίου Μεγαλομάρτυρος Παντελεήμονος, Αγίου Μάρτυρος Σεργίου και Αγίου Μάρτυρος Βάκχου.

Τρίτη σειρά: Αγίου Ιωάννου του Ελεήμονος, Πατριάρχου Αλεξανδρείας, Αγίου Μάρτυρος Εμμανουήλ, Αγίου Μάρτυρος Φλώρου και Αγίου Μάρτυρος Λαύρου.

Τέταρτη σειρά: Αγίου Αθανασίου Αλεξανδρείας, Αγίου Γρηγορίου Α΄του Μεγάλου, Αγίου Αποστόλου και Ιερομάρτυρος Συμεώνος και Αγίου Ιερομάρτυρος Αντύπα, Επισκόπου Περγάμου.

Πέμπτη σειρά: Αγίου Ανδρέα, Αρχιεπισκόπου Κρήτης, Αγίου Ιερομάρτυρος Κλήμεντος, Επισκόπου Αγκύρας, Αγίου Μάρτυρος Ανδρέα του Στρατηλάτου, Αγίου Ιερομάρτυρος Υπατίου, Επισκόπου Γαγγρών, Αγίου Μάρτυρος Μιχαήλ (άγνωστο ποιου ακριβώς) και Αγίου Ιωάσαφ (άγνωστο ποιου ακριβώς).

Έκτη σειρά: Αγίου Αρχιμανδρίτη Στέφανου, Αγίου Μάρτυρος Καλλίνικου, Αγίας Ισαποστόλου Μαρίας της Μαγδαληνής, Αγίας Μεγαλομάρτυρος Ειρήνης, Αγίου Θεοφάνους και Αγίας Σαλώμης της Μυροφόρου.

Διαβάστε περισσότερα παρακάτω:

Δεν σώζεται καμία έγγραφη ιστορική μαρτυρία για την προέλευση της εικόνας, αλλά οι ακόλουθες δύο θεωρίες είναι οι επικρατέστερες.

1. Ήταν δώρο της Μάρας Μπράνκοβιτς στην Ιερά Μονή της Ρίλας μετά το καλοκαίρι του 1469 (η επικρατέστερη).

Η Μάρα Μπράνκοβιτς σε εικόνα
της Ιεράς Μονής Εσφιγμένου του Αγίου Όρους.

Η Μάρα Μπράνκοβιτς γεννήθηκε το 1418. Δόθηκε από την οικογένειά της στο σουλτάνο Μουράτ Β', το 1435, σε ηλικία μόλις 17 ετών, σε ένα συνηθισμένο για την εποχή φαινόμενο, το οποίο είχε ως στόχο την εξασφάλιση της ακεραιότητας των χριστιανικών εδαφών. Έτσι, έγινε και η μητριά του στερημένου μητέρας από μικρή ηλικία, Μωάμεθ Β' του Πορθητή, με τον οποίο είχε πολύ καλή σχέση. Κατάφερε να μείνει πιστή στο ορθόδοξο δόγμα, παίζοντας πολύ σημαντικό ρόλο στα θρησκευτικά και πολιτικά δρώμενα της εποχής. Ασκούσε ιδιαίτερη επιρροή στα θέματα εξωτερικής πολιτικής, ενώ ξεχώριζε για την εναντιωμένη στο δυτικό κόσμο, στάση και νοοτροπία της. Σύμφωνα με το Γεώργιο Φραντζή, μετά το θάνατο του συζύγου της, το 1451, η Μάρα προσπάθησε να πείσει τον τελευταίο Βυζαντινό αυτοκράτορα, Κωνσταντίνο ΙΑ' Παλαιολόγο να τή νυμφευθεί, χωρίς, όμως, να επιτύχει το στόχο της. Ο Μωάμεθ Β', τής φέρθηκε με ευπρέπεια ανάλογη, αυτής του συζύγου της. Αξίζει να σημειωθεί ότι, όσον καιρό βρισκόταν εκείνος στο θρόνο, έστελνε όλους τους πρέσβεις να συζητήσουν πρώτα με την ίδια, λόγω των διπλωματικών δεξιοτήτων της. Απεχώρησε από την αυλή του σουλτάνου το 1457 και εγκαταστάθηκε μόνιμα στη νότια Βισαλτία. Οι δύο κυριότερες ερμηνευτικές εκδοχές της απόφασής της αυτής είναι οι ακόλουθες: είτε ήθελε να αποφύγει τις συνέπειες της εμπλοκής της στη χειροτόνηση των Πατριαρχών, είτε ήθελε, απλώς να αποσυρθεί και να τερματίσει την ενασχόλησή της με τις δραστηριότητες του παλατιού. Ο Μωάμεθ Β' τής δώρισε μια τεράστια έκταση γης στην περιοχή που επέλεξε ως νέο τόπο διαμονής, όπου και παρέμεινε έως το τέλος της ζωής της, στις 14 Σεπτεμβρίου του 1487.

Ο Πύργος της Μάρως, όπως σώζεται σήμερα
στην κοινότητα Δάφνη του Δήμου Βισαλτίας.
Ο πανύψηλος αρχικά πύργος ήταν η κατοικία της
Μάρας Μπράνκοβιτς όταν αποσύρθηκε στη Βισαλτία.

Μετά την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως, το 1453, μάζεψε τα δώρα του Ιησού (σμύρνα, λιβάνι, χρυσό), για να τα προστατέψει από τη μανία των μουσουλμάνων και τα μετέφερε στη Μονή Αγίου Παύλου, στο Άγιο Όρος, όπου φυλάσσονται μέχρι και σήμερα. Μια παράδοση κάνει αναφορά σε όραμα της Μπράνκοβιτς, στο οποίο εμφανίσθηκε η Παναγία, η οποία τής έδωσε εντολή να σταματήσει σε ένα συγκεκριμένο σημείο (καθώς απαγορεύεται στις γυναίκες να επισκεφθούν τη χερσόνησο του Άθω), την ώρα που οι μοναχοί της Μονής κατέβαιναν, με σκοπό να τα παραλάβουν. Χάρις στην επιρροή της στην αυλή του σουλτάνου, η Μάρα Μπράνκοβιτς, κατάφερε να σώσει από το θάνατο πολλούς χριστιανούς. Επίσης, διόρισε όλους τους χριστιανούς Πατριάρχες, εκτός του Γενναδίου, ενώ εξαγόρασε πολλούς χριστιανούς σκλάβους και άλλα θρησκευτικά κειμήλια, έτσι ώστε να μην τα εκμεταλλευθούν οι Οθωμανοί. Τα περισσότερα από αυτά στάλθηκαν στο Άγιο Όρος, ενώ άλλα μεταφέρθηκαν στη Βενετία και το Ντουμπρόβνικ.
 

Η οικογένεια Μπράνκοβιτς είχε μια παραδοσιακή σχέση με τις Μονές του Αγίου Όρους και ιδιαίτερα με τις Μονές Χιλανδαρίου και Αγίου Παύλου, των οποίων οι τότε μοναχοί ήταν σερβικής καταγωγής. Γι' αυτό και το 1466, η Μάρα δώρισε στις Μονές αυτές, εκτάσεις στα χωριά της Έζιοβας (σημερινής Δάφνης) και της Μαροβίτσας (κοντά στη σημερινή Μαυροθάλασσα). Οι φόροι των χωριών αυτών δίνονταν κατά 60% στη Μονή Χιλανδαρίου και κατά 40% στη Μονή Αγίου Παύλου. Η Μπράνκοβιτς, μετά το θάνατό της, άφησε όλα της τα κτήματα στη Μονή Χιλανδαρίου.

Στην Ιερά Μητρόπολη των Αγίων Θεοδώρων Σερρών, όπου καταγράφονται τα άγια σκεύη και άμφια, αναφέρεται: "εικόνισμα της κυρα-Μάρως, που είχε Τίμιο ξύλο". Αυτό δείχνει ότι, η Μπράνκοβιτς είχε χαρίσει στο ναό εικόνα της Παναγίας, φτιαγμένη -εν μέρει- από το ξύλο του Τίμιου Σταυρού.

Υπάρχουν τρεις εκδοχές για το πού βρίσκεται ο τάφος της Μπράνκοβιτς: οι δύο επιστημονικές υποστηρίζουν πως, είτε το σώμα της ενταφιάσθηκε στη Μονή Εικοσιφοινίσσης του Παγγαίου Όρους, είτε κάπου στο Άγιο Όρος. Η τρίτη εκδοχή, την οποία αποδέχεται και η λαϊκή παράδοση, αναφέρεται σε μια ευρύτερη έκταση, μεταξύ του πύργου της Μπράνκοβιτς και του πύργου της Ορέσκειας, οικισμού βορειοδυτικά της Δάφνης, η οποία μπορεί να αποτελεί το σημείο ενταφιασμού της. Ωστόσο, κανένας από τους ισχυρισμούς αυτούς δεν έχει επιβεβαιωθεί ακόμα.

2. Ήταν δώρο του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Α΄ του Κομνηνού, ο οποίος έμεινε στο θρόνο από το 1143 μέχρι το θάνατό του το 1180.

Ο Μανουήλ Α΄ Κομνηνός με τη σύζυγό του Μαρία της Αντιοχείας
που θεωρούνταν η ομορφότερη γυναίκα της εποχής της.
Μικρογραφία από χειρόγραφο του 1166 (σήμερα στη Βιβλιοθήκη του Βατικανού).

Ο Μανουήλ Α΄ Κομνηνός, ο  οποίος βρισκόταν στη Σερδική (το όνομα της σημερινής Σόφιας της Βουλγαρίας) με τον στρατό του, αρρώστησε βαριά και βρήκε τη θεραπεία του όταν του έφεραν και προσκύνησε τα λείψανα του Αγίου Ιωάννου της Ρίλας. Ο αυτοκράτορας από ευγνωμοσύνη δώρησε αυτή την εικόνα στην Ιερά Μονή της Ρίλας ως ένδειξη ευχαριστίας.

Πάντως η εικόνα με τον πλούτο των λειψάνων της μπορεί να έγινε μονάχα για κάποιον από την αυτοκρατορική οικογένεια ή για τον Πατριάρχη. Σε πρόσφατη έκδοση γραμματοσήμων στην Βουλγαρία με θέμα "Θαυματουργές εικόνες της Βουλγαρίας", η εικόνα της Οδηγήτριας αποδίδεται στον 12ο αιώνα. 
 

Οι τρεις θαυματουργές εικόνες της Θεοτόκου στην Βουλγαρία.
Και οι τρεις προέρχονται από μοναστήρια (της Ρίλας, του Μπάτσκοφ και του Τρογιάν κατά σειρά
στην παραπάνω εικόνα).

Από την υποδοχή των τριών θαυματουργών εικόνων της Θεοτόκου στην Σάφια το 2008
προς ευλογία των παιδιών και των οικογενειών τους.

Πρόσφατη έκδοση γραμματοσήμων της Βουλγαρίας
με θέμα τις θαυματουργές εικόνες της.

Στην Ιερά Μονή της Ρίλας υπάρχουν και διάφορες εικόνες ή τοιχογραφίες που αναπαριστούν την εικόνα, μόνο που στη θέση των λειψάνων εικονίζονται οι άγιοι που αντιστοιχούν σε αυτά.

Σύμφωνα με τη μελέτη της Елка Бакалова: Рилската чудотворна икона-реликварий, Константинопол и Мара Бранкович. БАН (=Българска Академия на науките), 2005, παρόμοιες εικόνες της Θεοτόκου με ενσωματωμένα λείψανα (όπως της Ρίλας) υπάρχουν ακόμα τρεις στον κόσμο:

1. Στην Ιερά Μονή "Μεταμορφώσεως του Σωτήρος" στα Μετέωρα, δώρο ή κτήμα της Μαρίας Αγγελίνας Δούκαινας Παλαιολογίνας (πέθανε το 1394), που ήταν Δέσποινα της Ηπείρου από το 1385 ως το 1386,

2. Στο Μουσείο Ερμιτάζ της Αγίας Πετρούπολης, κτήμα της Αναστασίας Ρομανώφ (στα ρωσικά: Анастасия Романовна Захарьина-Юрьева), συζύγου του Ιβάν του Τρομερού, πρώτου τσάρου του Βασιλείου της Ρωσίας και

3. Στο Εθνικό Μουσείο Τεχνών στο Βουκουρέστι, κτήμα στις αρχές του 16ου αιώνα του βοάνου της Κραϊόβας (ρουμ. Craiova, πόλη της Ρουμανίας, στην περιφέρεια Ολτένια) Barbu Craiovescu .