47 - Λειψανοθήκη τμήματος της κάρας του αγίου μεγαλομάρτυρος Ευσταθίου

Η λειψανοθήκη τμήματος της κάρας
του αγίου μεγαλομάρτυρος Ευσταθίου

Λειψανοθήκες στο σχήμα μερών του σώματος ήταν πολύ δημοφιλείς τον Μεσαίωνα (12^ος και 13^ος αιώνες). Αν και το σχήμα αυτών των λειψανοθηκών θα μπορούσε να είναι μια ένδειξη του περιεχομένου τους, συχνά εμπλουτίζονταν με διάφορα λείψανα από διαφορετικούς αγίους. Τέτοια είναι και η περίπτωση με την κάρα του αγίου Ευσταθίου, που περιείχε πολλά λείψανα, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων του αγίου Eucharius, πρώτου επίσκοπου της Trier, του αγίου Νικολάου, επισκόπου Μύρων της Λυκίας, και άλλων. Το 1955 η λάρνακα άνοιξε και τα λείψανα επεστράφησαν στη Βασιλεία της Ελβετίας, επειδή η λειψανοθήκη προερχόταν από τη Βασιλεία.

Ένας στοχαστικός Άγιος Ευστάθιος από τον Μανουήλ Πανσέληνο.
Τοιχογραφία στον Ιερό Ναό του Πρωτάτου, Καρυές Αγίου Όρους

Η λειψανοθήκη του αγίου Ευσταθίου

Ο ξύλινος πυρήνας της λειψανοθήκης

  

Η κάρα του Αγίου Ευσταθίου αποτελείται από ένα ξύλινο πυρήνα και από ένα επίχρυσο ασημένιο έκτυπο κέλυφος που αποτελείται από έντεκα επιχρυσωμένα ασημένια φύλλα που καλύπτουν το λαιμό και το κεφάλι. Μια ζώνη στο μέτωπο, διακοσμημένη με δεκαέξι ημιπολύτιμους λίθους, περιτρέχει τα τακτοποιημένα και χτενισμένα μαλλιά της μορφής. Το κεφάλι κουμπώνει σε μια βάση που είναι επιστρωμένη με επίχρυσα ασημένια φύλλα και διακοσμημένη με τις μορφές των δώδεκα Αποστόλων που στέκονται κάτω από αψίδες.

Η λειψανοθήκη του αγίου Ευσταθίου

Τα λείψανα ήταν αρχικά περιτυλιγμένα σε πολύτιμα υφάσματα και αποθηκεύονταν σε τρία στρώματα. Στο κατώτερο στρώμα αποθηκεύονταν εννέα οστέινα τμήματα κρανίου,  υποτιθέμενα λείψανα του Αγίου Ευσταθίου.

Ο Άγιος Ευστάθιος, αρχές 16ου αιώνα, αγνώστου Κρητικού ζωγράφου

Ο Άγιος Μεγαλομάρτυς Ευστάθιος ήταν ρωμαίος στρατηγός στη Ρώμη και ονομαζόταν Πλακίδας. Μεταστράφηκε στη χριστιανική πίστη με θεοσημία. Ενώ κυνηγούσε είδε ένα ελάφι που είχε ανάμεσα στα κέρατά του ένα σταυρό με τον Εσταυρωμένο που τον καλούσε στην αληθινή πίστη. Βαπτίσθηκε με το όνομα Ευστάθιος και τον ακολούθησε η γυναίκα του Τατιανή, που πήρε το χριστιανικό όνομα Θεοπίστη, καθώς και οι δύο γιοι τους, Αγάπιος και Θεόπιστος. 

Ο άγιος Ευστάθιος με τους δύο γιους του.
Αγάπιο και Θεόπιστο.
Εικόνα από το Ιερό Κάθισμα Άγιος Ευστάθιος,
Μυλοπόταμος, Άγιον Όρος

Σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, η πίστη του θα δοκιμαστεί με ιώβειες συμφορές: η περιουσία του θα χαθεί, η γυναίκα του και οι γιοι του θα απαχθούν, αλλά τελικά, χωρίς να χάσει την πίστη του, και την οικογένειά του θα ξαναβρεί και την περιουσία του θα ξανακερδίσει. Επί Αδριανού (117-138), επειδή αρνήθηκε να προσφέρει θυσία στα είδωλα, γνώρισε μαρτυρικό θάνατο μαζί με όλη την οικογένειά του. Θα ψηθούν ζωντανοί κλεισμένοι σε ένα χάλκινο ταύρο που απέξω του έβαζαν φωτιά.

Το μαρτύριο του αγίου Ευσταθίου και της οικογένειάς του,
πίνακας του Francesco Ferdinandi

Το μαρτύριο του αγίου Ευσταθίου και της οικογένειάς του,
ψηφιδωτό στον μεσαιωνικό καθεδρικό ναό της γαλλικής πόλης Chartres

  

Χρονολογία: περίπου 1210

Υλικό: Επίχρυσο ασήμι, ξύλο, ορεία κρύσταλλος, χαλκηδόνιος, αμέθυστος, κορνεόλη, μαργαριτάρι και γυαλί

Διαστάσεις: 35 × 16.6 × 18.4 εκ

Κατοχή: Βρετανικό Μουσείο, 1850, μετά από αγορά

Πηγές:

Βρετανικό Μουσείο

Χαλκογραφία που παριστάνει τον τύραννο του Ακράγαντα, Φάλαρη, να παρακολουθεί
τον εφευρέτη της συσκευής, Πέριλλο τον Αθηναίο, να ρίχνεται βιαίως πρώτος στην φωτιά
για να δοκιμαστεί η συσκευή

Ο ορειχάλκινος ή χάλκινος ταύρος ή ταύρος της Σικελίας, ήταν μία συσκευή βασανιστηρίων και εκτελέσεων σχεδιασμένη στην αρχαία Ελλάδα. Εφευρέτης της ήταν ο Πέριλλος ο Αθηναίος, μεταλλοτεχνίτης του χαλκού, που την πρότεινε στον Φάλαρη, τύραννου του Ακράγαντα της Σικελίας, ως ένα νέο μέσο εκτέλεσης εγκληματιών και καταδίκων. Ο ταύρος ήταν κατασκευασμένος εξολοκλήρου από χαλκό και ήταν κοίλος, με μια πόρτα στη μία του πλευρά. Ο καταδικασμένος κλειδωνόταν στον ταύρο και μια φωτιά άναβε απέξω σε επαφή με τον χάλκινο ταύρο. Η φωτιά θέρμαινε τόσο πολύ το μέταλλο ώστε, αργά και επώδυνα, ο άνθρωπος που ήταν κλεισμένος μέσα ψηνόταν ζωντανός.

   

Στη συσκευή ενσωματώθηκε αργότερα κατά διαταγή του τυράννου και ένα πολύπλοκο σύστημα σωλήνων που μετέτρεπε τις κραυγές των βασανισμένων σε βρυχηθμούς ταύρου. Η συσκευή χρησιμοποιήθηκε αργότερα και από τους Ρωμαίους, αλλά και από άλλους λαούς, και η χρήση της ως εργαλείο βασανισμού και εκτελέσεων διήρκησε μέχρι τα ύστερα μεσαιωνικά χρόνια.

Το μαρτύριο του αγίου Ευστρατίου και της οικογένειάς του.
Τοιχογραφία στην Ιερά Μονή Decani Κοσόβου

Το μαρτύριο του αγίου Ευστρατίου και της οικογένειάς του.
Μικρογραφία από το μηνολόγιο του Βασιλείου Β', Κωνσταντινούπολη, 985.
Σήμερα στη Βατικανή Βιβλιοθήκη.

Το μαρτύριο του αγίου ιερομάρτυρος Αντύπα, επισκόπου Περγάμου

   

Με μαρτυρικό θάνατο στον χάλκινο ταύρο, εκτός του αγίου μεγαλομάρτυρα Ευσταθίου και της οικογένειάς του, είναι γνωστό ότι βρήκαν ακόμη ο άγιος Αντύπας, επίσκοπος Περγάμου, και η Αγία Πελαγία της Ταρσού.
 

Το μαρτύριο της αγίας μάρτυρος Πελαγίας της Ταρσού.
Μικρογραφία από το Μηνολόγιον του Βασιλείου Β΄ (έτους 985)