630 - Η κάρα του Θεοδώρου του Στρατηλάτη στη Μητρόπολη Σερρών

 

Η κάρα του Θεοδώρου του Στρατηλάτη.
Ιερός Προσκυνηματικός Ναός Αγίων Θεοδώρων Σερρών - Παλαιά Μητρόπολη

Μετά την απώλεια του μεγαλύτερου μέρους της Μικράς Ασίας από τους Σελτζούκους Τούρκους στα τέλη του 11ου αιώνα, η Ευχάιτα [τόπος γέννησης του Θεοδώρου του Τήρωνος (από το λατ. tiro - νεοσύλλεκτος) που εξελίχθηκε σε κέντρο λατρείας του αγίου Θεοδώρου στο διάστημα 350-550] και η γειτονική Ευχάνεια (κέντρο λατρείας του Θεοδώρου του Στρατηλάτη κατά το δεύτερο ήμισυ του 9ου αιώνα) αντικαταστάθηκαν γρήγορα από άλλες πόλεις ως τα κύρια λατρευτικά κέντρα που διέδωσαν περαιτέρω τη φήμη των αγίων Θεοδώρων. 

Eίναι χαρακτηριστικό ότι ο τάφος του αγίου Θεοδώρου του επονομαζόμενου Tήρωνος, από το δεύτερο ήμισυ του 9ου αιώνα και εξής, ήταν άγνωστος στους κατοίκους, όταν ο Iωάννης Mαυρόπους ανέλαβε τη μητρόπολη το 1047.

Οι σημαντικότερες από αυτές ήταν η Κωνσταντινούπολη, η Κόρινθος, και ειδικότερα οι Σέρρες, που αναδείχθηκαν ως ο κύριος τόπος λατρείας των αγίων στα Βαλκάνια κατά τον ύστερο Μεσαίωνα.  

Διαβάστε περισσότερα παρακάτω:

Η κάρα του Θεοδώρου του Στρατηλάτη.
Ιερός Προσκυνηματικός Ναός Αγίων Θεοδώρων Σερρών - Παλαιά Μητρόπολη

Πάνω από δεκαπέντε εκκλησίες ήταν αφιερωμένες στους αγίους Θεοδώρους στην Κωνσταντινούπολη και τα προάστια της.  Η "Βασίλισσα των Πόλεων" φιλοξενούσε επίσης μερικά από τα λείψανα των αγίων Θεοδώρων. Ο Ντόμπρυνα Γιαντρέικοβιτς (Dobrinja Jadrejkovic), ο μελλοντικός αρχιεπίσκοπος Αντώνιος Α' του Νόβγκοροντ, ο οποίος επισκέφτηκε την Κωνσταντινούπολη γύρω στο 1200, αναφέρει ότι τα λείψανα του αγίου Θεοδώρου του Τήρωνος φυλάσσονταν στο Μεγάλο Παλάτι, ενώ αυτά του αγίου Θεοδώρου του Στρατηλάτη, συμπεριλαμβανομένης της ασπίδας και του ξίφους του Στρατηλάτη, βρίσκονταν στις Βλαχέρνες. Ο Ντόμπρυνα καταγράφει επίσης ότι ένα δάχτυλο του αγίου Θεοδώρου – δεν διευκρινίζει αν ήταν του Τήρωνος ή του Στρατηλάτη – βρισκόταν στην εκκλησία των Αγίων Αποστόλων. 

Είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί  ότι ο ποιητής Μανουήλ Φιλής (περ. 1275 - 1345) συνέθεσε ένα επίγραμμα σε ένα δάχτυλο του αγίου Θεοδώρου.

Η λατρεία των δύο στρατιωτικών αγίων στις Σέρρες εξακτινιζόταν από τη Μητρόπολη, τον καθεδρικό ναό της πόλης, αφιερωμένης στους αγίους Θεόδωρους. 

Όπως μαθαίνουμε από τη συλλογή των θαυμάτων των αγίων, που συνέταξε ένας τοπικός λόγιος, ο Θεόδωρος Πεδιάσιμος (περ. αρχές δέκατου τέταρτου αιώνα), η Μητρόπολη ήταν η έδρα ενός πολύτιμου λειψάνου, της κάρας του Θεοδώρου του Στρατηλάτη.

Ο Πεδιάσιμος χαιρετίζει αυτόν τον ιερό θησαυρό ως "..κεφαλὴν ταύτην, τὸ μέγα θαῦμα τῆς οἰκουμένης, τὴν τῶν θαυμάτων πηγὴν ἀκένωτον, τὴν τῶν ψυχῶν ὁμοῦ καὶ σωμάτων εὐεξίαν". 

Η παρουσία της κάρας και άλλων λειψάνων των αγίων Θεοδώρων στις Σέρρες μαρτυρείται σε αρκετές μεταβυζαντινές πηγές, οι οποίες, πρέπει να επισημανθεί, δεν συμφωνούν πάντα μεταξύ τους. 

Έτσι, δύο κατάστιχα της Μητρόπολης, το ένα που συντάχθηκε μεταξύ 1603 και 1613 και το άλλο το 1620, αναφέρουν την "κάρα του αγίου Θεοδώρου" – ο στρατιωτικός βαθμός δεν προσδιορίζεται, αλλά πιθανώς τα έγγραφα αναφέρονται στον Στρατηλάτη – καθώς και δύο σπαθιά που κάποτε ανήκαν στους αγίους.

Ωστόσο, σύμφωνα με μια αφήγηση της οθωμανικής εκστρατείας στον Μοριά το 1715, που αποδίδεται στον Κωνσταντίνο Διοικητή, Έλληνα αξιωματούχο στην αυλή του ηγεμόνα της Βλαχίας Κωνσταντίνο Μπρινκοβεάνου (Constantin Brâncoveanu) (βασ. 1688–1714), η κάρα του Τήρωνος, και όχι του Στρατηλάτη, φυλασσόταν στη Μητρόπολη. Η ίδια πηγή αναφέρει ότι ο καθεδρικός ναός των Σερρών καυχιόταν επίσης για το σπαθί του Στρατηλάτη. 

Ένα άλλο κατάστιχο της Μητρόπολης, που συντάχθηκε το 1814, απαριθμεί τις κάρες τόσο του Τήρωνος όσο και του Στρατηλάτη, η καθεμία εγκιβωτισμένη σε ασημένια λειψανοθήκη, και καταγράφει περαιτέρω την παρουσία των όπλων των αγίων – δύο σιδερένια σπαθιά. 

Τα ίδια λείψανα μπορούσαν να ιδωθούν στη Μητρόπολη στα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα. 

Ο παλιός καθεδρικός ναός Σερρών κατέχει πλέον μόνο το κρανίο του Στρατηλάτη, που είναι εγκιβωτισμένο σε λειψανοθήκη που κατασκευάστηκε το 2009. Πριν από το 2009, η κάρα είχε τοποθετηθεί σε μια ασημένια επιχρυσωμένη θήκη που κατασκευάστηκε το 1754.

Τουλάχιστον από τα τέλη του δωδέκατου αιώνα και μετά, οι δύο Θεόδωροι έλαβαν από κοινού λατρεία στη Μητρόπολη Σερρών.

Σε μια ακολουθία που συντίθεται προς τιμή των αγίων από ή κατ' εντολή του Γεννάδιου, μητροπολίτη Σερρών (π. περίπου 1540), το "ζεῦγος πανάγιον" εκθειάζεται ως "Σερρῶν πρόμαχοι" και "Μακεδονίας πάσης ὑπέρμαχοι".

Δεδομένης της στενής σχέσης των αγίων με τις Σέρρες, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι δύο σλαβονικές πηγές αναφέρουν την πόλη με το όνομα Ευχάιτα.

Το λεγόμενο Karlovački Rodoslov, ένα σερβικό χρονικό των αρχών του δέκατου έκτου αιώνα, αναφέρει ότι η Μάρα, κόρη του Σέρβου δεσπότη Γεωργίου Μπράνκοβιτς (Djuradj Brankovic) (βασ. 1427–1456) και σύζυγος του Οθωμανού σουλτάνου Μουράτ Β' (βασ. 1421–1451), έζησε κοντά στα "Ευχάιτα", δηλαδή στις Σέρρες, μετά το θάνατο του συζύγου της. 

Η ίδια "λανθασμένη ονομασία" εμφανίζεται σε μια αφήγηση των θαυματουργών εικόνων της μονής Χιλανδαρίου στο Άγιο Όρος που γράφτηκε το 1560. Μία από τις ιστορίες που περιλαμβάνονται σε αυτό το έγγραφο αφορά μια χαρισματική εικόνα που βοήθησε τον Σέρβο τσάρο Στέφανο Δουσάν (Stefan Dušan) (βασ. 1331– 1355)  να κατακτήσει την "Ευχάιτα", ή τις Σέρρες.

Στη θρησκευτική γεωγραφία του ορθόδοξου κόσμου, οι Σέρρες προφανώς εξισώθηκαν με το φημισμένο, αν και από καιρό χαμένο, κέντρο λατρείας στον Πόντο.