104 - Σπάνια κειμηλιακή βυζαντινή εικόνα από την Θεοτόκο του Φάρου

Η σπάνια κειμηλιακή βυζαντινή εικόνα του 12ου αιώνα.
Κάποτε μέρος της διακόσμησης της εκκλησίας "Θεοτόκος του Φάρου"
στην Κωνσταντινούπολη. Σήμερα στο Μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι.
Φέρει κάτω δεξιά ενσωματωμένο λίθο από τον Πανάγιο Τάφο του Χριστού.

Η Θεοτόκος του Φάρου ήταν μία βυζαντική εκκλησία στην Κωνσταντινούπολη. Ήταν κτισμένη στο νότιο τμήμα του Μεγάλου ή Ιερού Παλατίου των βυζαντινών αυτοκρατόρων (το εκτενές συγκρότημα ανακτόρων στην Κωνσταντινούπολη, που στέγαζε την αυτοκρατορική οικογένεια και τις διοικητικές υπηρεσίες κατά την εποχή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας), και ονομάστηκε έτσι λόγω του φάρου που βρίσκονταν δίπλα της ακριβώς. Στην εκκλησία ετούτη φυλάσσονταν η σημαντικότερη συλλογή χριστιανικών κειμηλίων όλου του κόσμου.

Τοπογραφική αναπαράσταση ενός μέρους από το Ιερό ή Μέγα Παλάτιον
των Βυζαντινών Αυτοκρατόρων στην Κωνσταντινούπολη.
Η εκκλησία "Θεοτόκος του Φάρου" στην οποίαν συγκεντρώθηκαν σταδιακά
τα σπουδαιότερα χριστιανικά κειμήλια όλου του κόσμου
είναι η υπ' αριθμόν 37 στο κάτω μέρος του σχεδίου.

Κατά τη διάρκεια της άλωσης της Κωνσταντινούπολης από τους Λατίνους Σταυροφόρους το 1204, η εκκλησία απέφυγε την καταστροφή και τη δήωση, αφού ο Βονιφάτιος ο Μομφερρατικός κινήθηκε γρήγορα με τον στρατό του για να καταλάβει το Μεγάλο Παλάτι και έτσι τα χριστιανικά κειμήλια της εκκλησίας του Φάρου πέρασαν με ασφάλεια στα χέρια του νέου και πρώτου αυτοκράτορα της Λατινικής αυτοκρατορίας της Κωνσταντινούπολης Βαλδουίνου του Α΄.

 

Κατά τη διάρκεια όμως των επόμενων δεκαετιών τα ιερά κειμήλια θα διασκορπιστούν στην Δυτική Ευρώπη είτε ως δώρα σε ηγεμόνες και ανθρώπους με επιρροή είτε θα πωληθούν για να ενισχύσουν οικονομικά την ανεπαρκή σε ταμειακά διαθέσιμα Λατινική Αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης.

Από εικονογραφήμένο γαλλικό χειρόγραφο του μέσου του 14ου αιώνα.
Ο Λουδοβίκος Θ' , βασιλιάς της Γαλλίας, παραλαμβάνει ανυπόδητος,
τον Ακάνθινο Στέφανο και τα άλλα λείψανα του Τιμίου Πάθους του Χριστού,
που βρίσκονταν μέχρι τότε στην εκκλησία "Θεοτόκος του Φάρου" στην Κωνσταντινούπολη.

Πολλά από αυτά, ιδιαίτερα αυτά που αφορούσαν το Πάθος του Χριστού, αποκτήθηκαν σε αστρονομική για την εποχή τιμή από τον Λουδοβίκο τον Θ΄ ή Άγιο Λουδοβίκο, βασιλιά της Γαλλίας, ο οποίος για να τα στεγάσει έχτισε το γοτθικό αντίστοιχο της εκκλησίας του Φάρου, την Sainte-Chapelle στο Παρίσι.
  

Από τα κειμήλια αυτά που προέρχονταν από την εκκλησία του Φάρου μόνο τέσσερα επιβίωσαν την καταστροφή των χριστιανικών κειμηλίων και λειψάνων από τους γάλλους επαναστάτες κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης: ο Ακάνθινος Στέφανος του Χριστού, ένα μεγάλο τεμάχιο Τιμίου Ξύλου, ήλος της Σταύρωσης (τώρα όλα αυτά στο Θησαυρό της Παναγίας των Παρισίων) και μία εικόνα με ενσωματωμένο λίθο από τον Πανάγιο Τάφο του Χριστού (τώρα στο Μουσείο του Λούβρου).

Τρία σπουδαία χριστιανικά κειμήλια της Παναγίας των Παρισίων,
κάποτε στην Θεοτόκο του Φάρου:
Ο Ακάνθινος Στέφανος, Τίμιο Ξύλο (μέσα στην οριζόντια θήκη)
και Ήλος της Σταύρωσης (μέσα στην κάθετη θήκη).
Τα δύο καρφιά αρστερά και δεξιά της θήκης με τον ήλο της Σταύρωσης
είναι μεσαιωνικά αντίγραφα του πραγματικού (τρίτης κατηγορίας λείψανα
σύμφωνα με την Ρωμαιοκαθολική εκκλησία, δηλαδή λείψανα που ήρθαν σε
επαφή με πραγματικά λείψανα πρώτης κατηγορίας).

    

Διαβάστε περισσότερα για την εικόνα παρακάτω και δείτε αναλυτικές φωτογραφίες.

Η σπάνια κειμηλιακή βυζαντινή εικόνα του 12ου αιώνα.
Η εικόνα όπως εκτίθεται σήμερα στο Μουσείο του Λούβρου.
Από την εικόνα έχει αφαιρεθεί ο ενσωματωμένος Τίμιος Λίθος
από τον Πανάγιο Τάφο του Χριστού
(σύγκρινε με την πρώτη εικόνα αυτής της ανάρτησης).

Η μόνη σωζόμενη βυζαντινή εικόνα από την εκκλησία του Φάρου σχεδιάστηκε για να ενσωματώσει Τίμιο Λίθο από τον Πανάγιο Τάφο του Χριστού. Πρόκειται για μία ανάγλυφη αργυρεπίχρυση ξύλινη εικόνα που παριστάνει την επίσκεψη των Μυροφόρων γυναικών στον Τάφο του Χριστού. Η εικόνα είναι μέχρι κορεσμού γεμάτη με επιγραφές, χαρακτηριστικό που δεν είναι τυπικό για την εικονογραφία της περιόδου των Κομνηνών. Επιγραφές υπάρχουν στο πλαίσιο που περιβάλλει την κεντρική σύνθεση, αλλά και πάνω από κάθε μέρος της κεντρικής σύνθεσης.

    

Αριστερά παριστάνονται δύο Μυροφόρες με την επιγραφή: εἶχε δὲ αὐτὰς τρόμος καὶ ἔκστασις. Στο κέντρο Άγγελος Κυρίου με την επιγραφή: δεῦτε ἴδετε τὸν τόπον ὅπου ἔκειτο·ὁ Κ(ύριο)Σ να δείχνει τον ανοιχτό τάφο Ὁ Τάφος τοῦ Κ(υρίο)Υ με τα άθικτα οθόνια και το κενό σουδάριο. Από κάτω ακριβώς βρίσκεται ο ενσωματωμένος Τίμιος Λίθος από τον Πανάγιο Τάφο του Χριστού, ενώ αριστερότερα του λίθου και σε μικρό μέγεθος στρατιώτες με την επιγραφή: καὶ οἱ φυλάσσοντες ἀπενεκρώθησαν.

    

Η πίσω πλευρά της εικόνας φέρει μία συρόμενη διακοσμητική θυρίδα με παράσταση σταυρού που περιβάλλεται από γεωμετρικά και φυτικά σχέδια, ενώ μέσα σε δύο ρόδακες διαβάζουμε τα nomina sacra ΙΣ ΧΣ. Η αφαίρεση της θυρίδας αποκαλύπτει την πίσω πλευρά της ξύλινης εικόνας που είναι επιζωγραφισμένη με μπλε σκούρο χρώμα και φέρει σε μεγάλη κεφαιογράμματη γραφή την επιγραφή: ἴδε ὁ τόπος ὅπου ἔθηκαν αὐτόν.

 

Η εικόνα, επειδή έφερε Τίμιο λίθο από τον Πανάγιο Τάφο του Χριστού, θεωρούνταν ιερό λείψανο από τους βυζαντινούς.

Η πίσω πλευρά της εικόνας.
Στην πραγματικότητα πρόκειται για διακοσμητική θυρίδα
που σύρεται πάνω στην ξύλινη εικόνα.
Διακοσμητικός σταυρός με φυτικά και γεωμετρικά σχέδια.
Μέσα σε ρόδακες ΙΣ ΧΣ.

Επιγραφή στο πίσω μέρος της εικόνας σε μπλε φόντο:
ἴδε ὁ τόπος ὅπου ἔθηκαν αὐτόν.

Ο Άγγελος Κυρίου (λεπτομέρεια).

Οι Μυροφόρες (λεπτομέρεια).

Ο Τίμιος Λίθος από τον Πανάγιο Τάφο του Χριστού
ενσωματωμένος στο κάτω μέρος της εικόνας.