60 - Η λάρνακα λειψανοθήκη της Αγίας Ούρσουλας στη Μπριζ, έργο του Χανς Μέμλινγκ (ένα από τα επτά θαύματα του Βελγίου)

Η λάρνακα - λειψανοθήκη της Αγίας Ούρσουλας στη Μπριζ, έργο του Χανς Μέμλινγκ.

Η λάρνακα - λειψανοθήκη της Αγίας Ούρσουλας στη Μπριζ, έργο του Χανς Μέμλινγκ, βρίσκεται στη λίστα με τα επτά θαύματα του Βελγίου της Γενικής Επιτροπής Τουρισμού (Commissariat général au Tourisme). Η λίστα των επτά θαυμάτων του Βελγίου κατά μίμηση των επτά θαυμάτων του αρχαίου κόσμου είναι το αποτέλεσμα ψηφοφορίας ειδικών και ακαδημαϊκών και επικυρώθηκε επίσημα το 1978. Η λάρνακα - λειψανοθήκη εκτίθεται στο μουσείο Memlingmuseum, στο Sint-Janshospitaal, στη Μπριζ του Βελγίου.

Η Μπριζ του Βελγίου.

Λάρνακα - Λειψανοθήκη του Αγίας Ούρσουλας

Χανς Μέμλινγκ 1489

Επιχρυσωμένο ξύλο δρυός

Κατοχή: Μουσείο Memling, Μπριζ, Βέλγιο

Διαστάσεις: 87 x 33 x 91 εκατοστά

Η λάρνακα –λειψανοθήκη της Αγίας Ούρσουλας από τον Χανς Μέμλινγκ κατασκευάστηκε για να μοιάζει με ένα παρεκκλήσι. Το πλαίσιο κατασκευάστηκε από ξύλο βελανιδιάς και είχε ως στόχο να μοιάζει με τις επίχρυσες μεταλλικές λάρνακες - λειψανοθήκες. Η οροφή και οι τοίχοι κατασκευάστηκαν από σανίδες δρυός και περιέχουν πίνακες ζωγραφισμένους με λάδι που αποδίδονται στον Χανς Μέμλινγκ. Όπως είναι δυστυχώς η περίπτωση για πολλά έργα αυτής της εποχής, δεν υπάρχουν πολλές λεπτομέρειες για το πώς η λάρνακα – λειψανοθήκη της Αγίας Ούρσουλας κατασκευάστηκε. Δεν είναι τίποτα γνωστό για παράδειγμα για τον ξυλογλύπτη της λάρνακας – λειψανοθήκης. Επίσης δεν είναι γνωστό, αν περιείχε ποτέ λείψανα της Αγίας Ούρσουλας ή άλλων αγίων προσώπων.

Η λάρνακα - λειψανοθήκη της Αγίας Ούρσουλας στη Μπριζ, έργο του Χανς Μέμλινγκ.

Η λάρνακα – λειψανοθήκη της Αγίας Ούρσουλας του Χανς Μέμλινγκ είναι μία λειψανοθήκη που τιμά τη ζωή και το μαρτύριο της πριγκίπισσας Ούρσουλας. Σχεδιασμένη για να μοιάζει με εκκλησία με μεγάλα παράθυρα βιτρό, η ιστορία της Ούρσουλας παρουσιάζεται σε έξι σκηνές που ο Μέμλινγκ ζωγράφισε σε πίνακες και που κατά κάποιο τρόπο αντιπροσωπεύουν τα βιτρό κατά μήκος των δύο μακριών πλευρών της λειψανοθήκης.

Η λάρνακα – λειψανοθήκη ανατέθηκε από το Νοσοκομείο Sint-Janshospitaal για να αντικαταστήσουν την παλαιότερη, μικρότερη λειψανοθήκη τους από τα τέλη του δέκατου τέταρτου αιώνα. Η εικονογράφηση ακολουθεί πιστά την ιστορία του Αγίας Ούρσουλας, όπως αυτή περιγράφεται στην Legenda Aurea του Jacobas de Voragine, ένα αγιογραφικό συμπίλημα με βίους πολλών αγίων.

Η λάρνακα - λειψανοθήκη της Αγίας Ούρσουλας στη Μπριζ, έργο του Χανς Μέμλινγκ.

Ο θρύλος της Αγίας Ούρσουλας βασίζεται σε μία λατινική επιγραφή του τέταρτου ή πέμπτου αιώνα από την εκκλησία του Αγίας Ούρσουλας στην Κολωνία, που λέει ότι "μία αρχαία βασιλική έχει αποκατασταθεί στο χώρο, όπου κάποιες άγιες παρθένες θανατώθηκαν." Αυτή η ιστορία αναφέρεται και πάλι στον όγδοο ή ένατο αιώνα, αλλά αυτή τη φορά επισημαίνεται ότι υπήρχαν συνολικά εννέα χιλιάδες παρθένες που θανατώθηκαν την εποχή του Ρωμαίου αυτοκράτορα Μαξιμιανού. Στη συλλογή βίων αγίων Legenda Aurea, η Ούρσουλα είναι μια Βρετανίδα πριγκίπισσα, που έκανε ένα προσκύνημα στη Ρώμη συνοδευόμενη από έντεκα χιλιάδες παρθένες και σκοτώθηκε μαζί με αυτές από τους Ούννους κατά την επιστροφή τους στην Κολωνία. Αυτή είναι η εκδοχή του ιστορίας της Ούρσουλας που ο Χανς Μέμλινγκ επέλεξε να απεικονίσει στην λειψανοθήκη. Σύμφωνα με τον θρύλο, η Ούρσουλα ήταν κόρη του Δεονάτου (Deonutus), βασιλιά της Βρετάνης. Η αρετή και η ομορφιά της ήταν πολύ φημισμένες, με αποτέλεσμα ο βασιλιάς της Αγγλίας να την ζητήσει ως νύφη για το γιο του Αιθέριο (Etherius). Η Ούρσουλα αποδέχθηκε την πρόταση με την προϋπόθεση ότι θα κάνει πρώτα ένα προσκύνημα στη Ρώμη διάρκειας τριών χρόνων, συνοδευόμενη από έντεκα χιλιάδες παρθένες από το αγγλικό βασίλειο. Η άδεια δόθηκε και η ομάδα ξεκίνησε. Ο Μέμλινγκ ξεκινά την αγιογραφία του με την πρώτη τους στάση στο Ρήνο στη Κολωνία.

Η πρώτη σειρά των πινάκων.

Άφιξη στην Κολωνία.

Ο πρώτος πίνακας απεικονίζει την άφιξη της Ούρσουλας στην Κολωνία. Η Ούρσουλα παρουσιάζεται να αποβιβάζεται από το πλοίο της, ενώ οι ναυτικοί ξεφορτώνουν τις αποσκευές της. Ο Μέμλινγκ παρουσιάζει συμβολικά έντεκα παρθένες αντί για έντεκα χιλιάδες. Μερικές από αυτές εμφανίζονται να βοηθούν την Ούρσουλα κάτω στην αποβάθρα, ενώ άλλες περνούν μέσα από τις πύλες της πόλης καθώς εισέρχονται στην Κολωνία. Στο παρασκήνιο δείχνονται διάφορα κτίρια στην Κολωνία, ένα από τα οποία είναι πολύ σημαντικό. Στην επάνω δεξιά πλευρά των πυλών της πόλης της Κολωνίας, ο Μέμλινγκ έχει ζωγραφίσει ένα σπίτι με δύο μεγάλα παράθυρα. Μέσα από τα παράθυρα βλέπουμε δύο μορφές, προς τα αριστερά έναν άγγελο, και προς τα δεξιά την Ούρσουλα. Αυτές οι μορφές συμβολίζουν μία αγγελική επίσκεψη στην Ούρσουλα, κατά την οποίαν ο άγγελος τής ανακοινώνει ότι θα αντιμετωπίσει μαρτυρικό θάνατο κατά την επιστροφή της στην Κολωνία.

Άφιξη στη Βασιλεία.

Ο επόμενος πίνακας παρουσιάζει την άφιξη των προσκυνητών και την αναχώρησή τους από τη Βασιλεία της Ελβετίας. Σε αυτή τη σκηνή ο στόλος αντιπροσωπεύεται από μόλις δύο πλοία που έχουν καταπλεύσει στη Βασιλεία. Από εδώ, οι προσκυνητές θα συνεχίσουν το ταξίδι τους προς τη Ρώμη με τα πόδια. Εμφανίζονται στα δεξιά του πίνακα να ακολουθούν ένα δρόμο έξω από τη Βασιλεία.

Άφιξη στη Ρώμη.

Η τρίτη σκηνή του Μέμλινγκ είναι η άφιξη της ομάδας στη Ρώμη. Οι προσκυνητές έχουν αφήσει τις Άλπεις από την προηγούμενη σκηνή πίσω τους και απεικονίζονται να καταφθάνουν στην Ρώμη σε πομπή. Εκεί συναντιούνται με τον Πάπα και η Ούρσουλα παρουσιάζεται να γονατίζει μπροστά του. Παρά το γεγονός ότι τα κτίρια σε αυτή τη σκηνή είναι ανύπαρκτα στην πραγματικότητα, η σχεδίαση και το ύφος τους είχαν προφανώς ως στόχο να παραπέμψουν σε ιταλικό περιβάλλον. Ο Αιθέριος, ο μέλλοντας σύζυγος της Ούρσουλας, είναι γονατιστός πίσω της ντυμένος στα κόκκινα. Πολλά από τα άλλα πρόσωπα της σκηνής, όπως ο ίδιος ο Πάπας, δείχνονται να φορούν κόκκινα. Ο Μέμλινγκ το χρησιμοποιεί ως μια σαφή αναφορά στο επερχόμενο μαρτύριο. Η δεξιά πλευρά του πίνακα δείχνει πάλι την Ούρσουλα και τον Αιθέριο μέσα σε μια εκκλησία. Ο Αιθέριος φαίνεται να εξομολογείται, ενώ η Ούρσουλα κοινωνεί. Άλλα πρόσωπα δείχνονται στο εσωτερικό της εκκλησίας να βαφτίζονται.

Η δεύτερη σειρά των πινάκων.

Ο επόμενος πίνακας κάνει ένα άλμα στο χρόνο. Οι προσκυνητές έχουν αφήσει τη Ρώμη, συνοδευόμενοι από τον Πάπα και τη συνοδεία του, οι οποίοι έχουν αποφασίσει να μοιραστούν την τύχη των προσκυνητών. Έχουν επιστρέψει πίσω στα πλοία τους στη Βασιλεία. Στο βάθος η ομάδα εισέρχεται στη Βασιλεία μέσα από τις πύλες της, ενώ σε πρώτο πλάνο επιβιβάζονται στα πλοία και ετοιμάζονται να επιστρέψουν στην Κολωνία. Ο πέμπτος και έκτος πίνακας της λειψανοθήκης απεικονίζουν το μαρτύριο της Ούρσουλας στην Κολωνία. Με την επιστροφή τους στην Κολωνία, οι προσκυνητές προϋπαντιόνται από τους Ούννους. Οι Ούννοι σφάζουν τους προσκυνητές πάνω στα πλοία τους. Ο Αιθέριος δείχνεται να είναι μαχαιρωμένος μέχρι θανάτου στην αγκαλιά της Ούρσουλας, ενώ άλλοι προσκυνητές έχουν χτυπηθεί με βέλη. Κατά τη διάρκεια της σφαγής, ο Ιούλιος, ο αρχηγός των Ούννων, εντυπωσιάζεται από την ομορφιά της Ούρσουλας και επιθυμεί να την κάνει γυναίκα του. Η Ούρσουλα αρνείται τις προτάσεις του και  σκοτώνεται από τον Ιούλιο στον τελευταίο πίνακα, ολοκληρώνοντας έτσι την ιστορία του μαρτυρίου της.

Αναχώρηση από τη Βασιλεία.

Ο μαρτυρικός θάνατος των προσκυνητών.

Ο μαρτυρικός θάνατος της Αγίας Ούρσουλας.

Μετάλλιο στη στέγη που δείχνει την Αγία Ούρσουλα και κάποιους από τη συνοδεία της.

Μετάλλιο στη στέγη που δείχνει τη στέψη της Θεοτόκου από την Αγία Τριάδα.

Ο Ευαγγελιστής Ιωάννης, ο Άγιος Ιακωβος,
η Αγία Αγνή και η Αγία Ελισάβετ της Ουγγαρίας.
Μικρά ξυλόγλυπτα αγαλματάκια στις τέσσερεις πλευρές
της λάρνακας - λειψανοθήκης της Αγίας Ούρσουλας.

Οι δύο πίνακες στις άκρες της λειψανοθήκης είναι επίσης ζωγραφισμένοι, αλλά δεν αποτελούν μέρος της αφήγησης. Ο ένας απεικονίζει την Αγία Ούρσουλα, κρατώντας ένα βέλος, να προστατεύει μία ομάδα παρθένων κάτω από τον μανδύα της. Ο δεύτερος απεικονίζει την Παναγία με το Θείο Βρέφος και μπροστά τους δύο γονατιστές καλόγριες, την Jacosa van Dudzeele και Anna van den Moortele, τις μοναχές που ανέθεσαν τη λειψανοθήκη. Και οι δύο αυτές σκηνές απεικονίζονται στο εσωτερικό μιας γοτθικής εκκλησίας. 

Η Αγία Ούρσουλα, κρατώντας ένα βέλος,
προστατεύει μία ομάδα παρθένων κάτω από τον μανδύα της.

Η Παναγία με το Θείο Βρέφος και τις δύο αναθέτριες της λάρνακας - λειψανοθήκης.