625 - Δύο λειψανοθήκες του Αγίου Δημητρίου στην Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας

 

Δύο λειψανοθήκες του Αγίου Δημητρίου στην Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας

Οι λειψανοθήκες του Αγίου Δημητρίου δεν είναι λειψανοθήκες που περιέχουν οστά του μάρτυρα, αλλά μικρές σε διαστάσεις λειψανοθήκες-εγκόλπια που περιέχουν μύρο ή/και λύθρο (δηλ. λάσπη αίματος, χώμα ανακατεμένο με πηγμένο αίμα του Αγίου Δημητρίου που λαμβανόταν από το μέρος του μαρτυρίου του μάρτυρα στη Θεσσαλονίκη). 

Έχουν εντοπιστεί μέχρι τώρα δέκα. Τέσσερις βρίσκονται στο Άγιον Όρος (τρεις στη μονή της Λαύρας και μία στη μονή Βατοπεδίου), τρεις ακόμα βρίσκονται στον Επισκοπικό Θησαυρό του Kαθεδρικού Ναού στη πόλη Χάλμπερσταντ (Halberstadt) της Γερμανίας, μία στο Βρετανικό Μουσείο στο Λονδίνο, μία στα Dumbarton Oaks στην Ουάσιγκτον και μία στα Μουσεία Κρεμλίνου της Μόσχας.

Η ΛΕΙΨΑΝΟΘΗΚΗ έχει μέχρι τώρα παρουσιάσει τις επόμενες:

-του Βρετανικού Μουσείου στο Λονδίνο:

9 - ΑΙΤΕΙΣΕ ΘΕΡΜΟΝ ΦΡΟΥΡΟΝ ΕΝ ΜΑΧΑΙΣ ΕΧΕΙΝ

183 - Νέες φωτογραφίες από το βυζαντινό στρατιωτικό εγκόλπιο με λύθρο του Αγίου Δημητρίου

- μία από τις συνολικά τρεις που αποθησαυρίζονται στον Θησαυρό του Kαθεδρικού Ναού στο Halberstadt της Γερμανίας

479 - Πρωτότυπο βυζαντινό εγκόλπιο λειψανοθήκη με αίμα και μύρο του Αγίου Δημητρίου

- τη λειψανοθήκη της Ιεράς Μονής Βατοπεδίου

428 - Βυζαντινό κιβωτίδιο με μύρο του Αγίου Δημητρίου

623 - Βυζαντινό κιβωτίδιο-εγκόλπιο με μύρο και λύθρο του Αγίου Δημητρίου (νέες φωτογραφίες)

- και μία από τις τρεις λειψανοθήκες της Ιεράς Μονής Μεγίστης Λαύρας

624 - Βυζαντινό κιβωτίδιο με μύρο και λύθρο του Αγίου Δημητρίου στην Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας

Σε αυτή την ανάρτηση θα παρουσιάσουμε και τις δύο υπόλοιπες λειψανοθήκες του Αγίου Δημητρίου που αποθησαυρίζονται επίσης στην Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας.

Διαβάστε περισσότερα παρακάτω:

1.

Μαρμάρινη λειψανοθήκη του Αγίου Δημητρίου. Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας

Σημ. Το κείμενο που ακολουθεί για την πρώτη λειψανοθήκη είναι συντομευμένο κείμενο της μελέτης της λειψανοθήκης από την Κάτια Λοβέρδου-Τσιγαρίδα με τίτλο: Λειψανοθήκες του Αγ. Δημητρίου στη μονή της Λαύρας, που δημοσιεύθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού στον τόμο ΘΩΡΑΚΙΟΝ. Αφιέρωμα στη μνήμη του Παύλου Λαζαρίδη, Αθήνα 2004.

Η μαρμάρινη παραλληλεπίπεδη λειψανοθήκη είναι λαξευμένη σε ένα ενιαίο κομμάτι μαρμάρου και στο κάτω μέρος, κοντά στις γωνίες, σχηματίζει τέσσερα χαμηλά συμφυή πόδια, ύψους 2 εκ., σε σχήμα αντίστροφης κόλουρης πυραμίδας. Έχει μήκος 20,2, πλάτος 14,5 και συνολικό ύψος 15 εκ. χωρίς το κάλυμμά της, το οποίο δεν σώζεται. Πρέπει πάντως να ήταν στερεωμένο στα κάθετα τοιχώματα, τα οποία διατηρούν στην εσωτερική πλευρά της πάνω απόληξής τους συμφυές έξαρμα, που θα εμπόδιζε τη μετακίνησή του. Φέρει ανάγλυφη διακόσμηση με μορφές αγίων στις εξωτερικές πλευρές της, αλλά και στον πυθμένα. Η μορφή που διακοσμεί τη μία των μακρών πλευρών, σύμφωνα με την εγχάρακτη επιγραφή Ο ΑΓΙΟC - ΔΙΜΗΤΡΙΟC που πλαισιώνει το κεφάλι της, είναι ο άγιος Δημήτριος, ολόσωμος, μετωπικός, σε οριζόντιο άξονα στο διάχωρο, ο οποίος δημιουργεί την εντύπωση ότι εικονίζεται σε ύπτια θέση. Εικονογραφικά όμως στοιχεία υποδηλώνουν ότι πρόθεση του τεχνίτη ήταν να αποδώσει τη μορφή όρθια και στο μεγαλύτερο δυνατό μέγεθος, για να τονίσει πιθανώς με τον τρόπο αυτό τη σημασία της στο σύνολο της διακόσμησης και κατά συνέπεια σε ποιον ανήκε η λειψανοθήκη.

Μαρμάρινη λειψανοθήκη του Αγίου Δημητρίου.
Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας

Στην άλλη μακριά πλευρά, της οποίας λείπει μικρό τμήμα της αριστερής παρυφής κοντά στην κάτω γωνία, εικονίζεται ο άγιος Γεώργιος, σύμφωνα με εγχάρακτη επιγραφή που πλαισιώνει επίσης το κεφάλι του: Ο ΑΓΙΟC ΓΕΩΡΓΙΟC, ημίσωμος, μετωπικός, σε στάση ανάλογη με του αγίου Δημητρίου αλλά σε κάθετο άξονα.

Στις δύο στενές πλευρές του κιβωτιδίου εικονίζονται, με ανάλογη προς τον άγιο Γεώργιο στάση και εικονογραφικό τύπο, οι άγιοι Νέστωρ και Λούπος, όπως δηλώνουν οι εγχάρακτες επιγραφές: Ο ΑΓΙΟC - NECTOP, Ο ΑΓΙΟC -ΛΟΥΠΟC που πλαισιώνουν τα κεφάλια τους. Οι δύο άγιοι που, όπως είναι γνωστό, συνδέονται άμεσα με τη ζωή και το έργο του αγίου Δημητρίου, ο πρώτος ως μαθητής και ο δεύτερος ως υπηρέτης, απαντούν σε πολλές από τις λειψανοθήκες-εγκόλπια του αγίου. 

Η λάξευση όλων των μορφών, αν και μαλακή, παρουσιάζει ατέλειες. Άλλωστε, η μικρή κλίμακα του έργου και η σκληρότητα του υλικού, αλλά και η αδεξιότητα του τεχνίτη, καθιστούν το ανάγλυφο άτεχνο . Η επιπεδόγλυφη τεχνική, σχηματοποιημένη και χονδροειδής, δεν επέτρεψε παρά περιληπτική μόνο απόδοση στα χαρακτηριστικά του προσώπου και στην κόμη, καθώς και στην πτυχολογία των ενδυμάτων.

Μαρμάρινη λειψανοθήκη του Αγίου Δημητρίου. Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας

Η λάξευση του αναγλύφου διαφοροποιείται στην απόδοση της μορφής στον πυθμένα της λειψανοθήκης. Η ασάφεια πάντως στην απόδοση, που πιθανώς οφείλεται σε τεχνικές δυσκολίες κατά την εκτέλεση και δεν υπήρξε ηθελημένη, προσδίδει μυστήριο στη μορφή του αγίου, που αχνοφαίνεται στον πυθμένα. Είναι πάντως σαφές ότι πρόκειται για το νεκρό σώμα του αγίου Δημητρίου, που τοποθετημένο μέσα στη λάρνακα, με τα χέρια σταυρωμένα στο στήθος, όπως δηλώνεται και σε πολλές από τις αργυρές λειψανοθήκες-εγκόλπια που σώζονται, μοιάζει να κοιμάται. Άλλωστε, και η όλη διακόσμηση της λειψανοθήκης αυτής υποδηλώνει ότι πρόκειται για έργο που μιμείται άτεχνα τα γνωστά από πολύτιμα υλικά αναμνηστικά-φυλαχτά από την πόλη και το ναό του αγίου προστάτη της και σκοπό είχε τη φύλαξη λύθρου και μύρου από τον τάφο του.

Για τη χρονολόγηση της λειψανοθήκης, που έχει γίνει μέχρι τώρα με βάση κυρίως το γλυπτό διάκοσμό της, παρουσιάζονται διαφορετικές απόψεις. Πιστεύουμε όμως ότι μπορεί να τοποθετηθεί στα μέσα του 12ου αιώνα, μια και η κατασκευή της θα πρέπει να συνδεθεί με την κατασκευή του μαρμάρινου κιβωρίου που χρονολογείται σε αυτή την περίοδο.

2

Μικρή λειψανοθήκη του Αγίου Δημητρίου.
Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας

Σημ. Η μικρή (μόλις 2 εκ.),  ασημένια λειψανοθήκη του Αγίου Δημητρίου που φυλάσσεται στην Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας δεν έχει ακόμα μελετηθεί. Η φωτογραφία προέρχεται από το βιβλίο του Franz Alto Bauer, Eine Stadt und ihr Patron: Thessaloniki und der Heilige Demetrios, Schnell & Steiner, 2013.  

Η μικρή λειψανοθήκη ύψους περίπου 2 εκ. από ασήμι δείχνει μια προτομή του μάρτυρα στο αρθρωτό καπάκι, ο οποίος απεικονίζεται «ζωντανός» με τα μάτια ανοιχτά. Επιγραφή με το όνομά του περιμετρικά του μάρτυρα. Στο δεξί του χέρι κρατά σταυρό, ενώ το αριστερό είναι ανοιχτό προς τον θεατή. Οι υφολογικές και παλαιογραφικές αναλογίες με τις λειψανοθήκες από το Χάλμπερσταντ και το Άγιον Όρος καθιστούν πιθανό ότι δημιουργήθηκε τον 11ο ή 12ο αιώνα.