Η λειψανοθήκη αναδημοσιεύει εδώ το άρθρο του Κωνσταντίνου Θ. Χιούτη σχετικά με το αρχειακό υλικό που διασώζεται στην Ιερά Μονή Βατοπαιδίου Αγίου Όρους και αφορά την αποστολή της Αγίας Ζώνης της Θεοτόκου και του λειψάνου του Αγίου Χαραλάμπους, προστάτου κατά της πανώλης, από την Ιερά Μονή Βατοπαιδίου στην Αρναία Χαλκιδικής, όταν επιδημία πανώλης έπληξε το 1813 την περιοχή.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην περιοδική έκδοση ιστορικής-αρχαιολογικής και λαογραφικής ενημέρωσης και καταγραφής ΑΡΝΑΙΑ, έτος ΚΖ', τεύχος 102, Ιανουάριος-Μάρτιος 2014, σσ. 19-20.
Ο βάκιλος του Γερσίν (Yersinia pestis) που προκαλεί την πανώλη. Εδώ σε 200x μεγέθυνση με φθορίζουσα ταμπέλα. |
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην περιοδική έκδοση ιστορικής-αρχαιολογικής και λαογραφικής ενημέρωσης και καταγραφής ΑΡΝΑΙΑ, έτος ΚΖ', τεύχος 102, Ιανουάριος-Μάρτιος 2014, σσ. 19-20.
Προσκλητήρια γράμματα τοῦ Ἐπισκόπου Ἱερισσοῦ Ἰγνατίου καί τῶν κατοίκων τῆς Λιαριγκόβης γιά τήν ἀποστολή τῆς Ἁγίας Ζώνης (1813)
Τοῦ Κωνσταντίνου Θ. Χιούτη
Τό 1813 μία «ἀσθένεια» στή Λιαρίγκοβη (σήμερα Ἀρναία) ἐπανέφερε στό προσκήνιο κάτι, πού ἀπό παλιά γνώριζε νά κάνει ἡ τοπική κοινωνία: νά προσκαλέσει κάποιο ἱερό λείψανο ἤ κειμήλιο ἀπό τή χερσόνησο τοῦ Ἁγίου Ὄρους, γιά νά ἀναχαιτιστεῖ τό θανατικό μέ τή χάρη τοῦ Θεοῦ.
Τοῦ Κωνσταντίνου Θ. Χιούτη
Τό 1813 μία «ἀσθένεια» στή Λιαρίγκοβη (σήμερα Ἀρναία) ἐπανέφερε στό προσκήνιο κάτι, πού ἀπό παλιά γνώριζε νά κάνει ἡ τοπική κοινωνία: νά προσκαλέσει κάποιο ἱερό λείψανο ἤ κειμήλιο ἀπό τή χερσόνησο τοῦ Ἁγίου Ὄρους, γιά νά ἀναχαιτιστεῖ τό θανατικό μέ τή χάρη τοῦ Θεοῦ.
Τήν ἐποχή αὐτή ἀποτελοῦσε θεσμό ἡ ἀποστολή ἑνός ἁγιορειτικοῦ κειμηλίου στόν ὀρθόδοξο κόσμο νά συνοδεύεται ἀπό προσκλητήρια γράμματα τῶν ἄμεσα ἐνδιαφερομένων. Ἐμπλεκόμενοι φορεῖς δέν ἦταν μόνο οἱ κοινότητες, πού μέ ἐπίσημα ἔγγραφα καί λαϊκούς συνοδούς ἐμπλέκονταν σέ αὐτή τήν πρακτική, ἀλλά καί οἱ τοπικοί ἐπίσκοποι, οἱ ὁποῖοι διευκόλυναν τήν ἀποστολή παραχωρώντας ἄδειες περιόδευσης τῶν ἱερῶν λειψάνων καί κειμηλίων πρός ἀνακούφιση τοῦ ποιμνίου τους ἀπό τίς ἐπιδημικές νόσους.
Τίς δύο αὐτές περιπτώσεις προσκλητήριων ἐγγράφων, πού ἀφοροῦν στήν ἀποστολή τῆς Ἁγίας Ζώνης τῆς Θεοτόκου (σημ. 1) καί λειψάνου τοῦ ἁγίου Χαραλάμπους στή Λιαρίγκοβη τό 1813, διασώζει τό Ἀρχεῖο τῆς Μονῆς Βατοπαιδίου. Πρόκειται γιά ἕνα ἀρχιερατικό γράμμα τοῦ Ἱερισσοῦ Ἰγνατίου (13 Ὀκτωβρίου 1813) καί γιά ἕνα κοινοτικό ὑπογεγραμμένο ἀπό τούς προκρίτους τῆς Λιαριγκόβης (σημ. 2).
Στά ἔγγραφα δέν προσδιορίζεται ὁ τύπος τῆς ἐπιδημίας, πού ἔπληξε τήν κωμόπολη, ἐντούτοις μποροῦμε νά τήν ταυτίσουμε μέ τήν πανώλη, πού τό ἔτος αὐτό κάνει αἰσθητή τήν παρουσία της στίς γειτονικές περιοχές τῆς Θεσσαλονίκης καί τῶν Σερρῶν (σημ. 3). Στήν ὑποψία τῆς πανώλης συνηγορεῖ καί τό αἴτημα τῶν κατοίκων γιά ταυτόχρονη ἀποστολή τοῦ λειψάνου τοῦ ἁγίου Χαραλάμπους, προστάτου τῆς πανώλης. Πάντως, τό αἴτημα τῆς διπλῆς ἀποστολῆς ἱεροῦ λειψάνου καί κειμηλίου καταδεικνύει τήν σοβαρότητα τῆς κατάστασης στήν Λιαρίγκοβη.
Διαβάστε περισσότερα παρακάτω:
Αυθεντικές στολές του "γιατρού της πανούκλας". Στη Δυτική Ευρώπη ο γιατρός που αντιμετώπιζε τους ασθενείς με πανώλη φορούσε αυτήν την ειδική στολή ώστε να μην έρχεται σε επαφή με τους ασθενείς. Η μύτη σαν ράμφος ήταν παραγεμισμένη με άχυρο και αρωματικές ουσίες, επειδή πίστευαν τότε ότι η πανώλη διαδίδεται με τον αέρα. Η ειδική αυτή στολή επιζεί μέχρι σήμερα στο καρναβάλι της Βενετίας, κάποτε όμως προκαλούσε φρίκη και ανείπωτο τρόμο η θέα της. |
Ὁ ἐπίσκοπος Ἰγνάτιος ἐκμυστηρεύεται στούς Βατοπαιδινούς πατέρες ὅτι ἡ πρωτοβουλία νά σταλεῖ ἡ Ἁγία Ζώνη στή Λιαρίγκοβη ἀνήκει στόν ἴδιο, ἐπειδή οἱ κάτοικοι ὑπολόγιζαν μόνο στήν ἀποστολή κάποιου ἱεροῦ λειψάνου (Ἔγγραφα, ἀρ. 1). Προκαλεῖ ἐντύπωση ἡ προτροπή του νά τελεστεῖ στή Μονή μία ἀγρυπνία «ὑπέρ τῆς ὑγείας τῶν χριστιανῶν μου» πρίν ἀκόμη ἀποσταλοῦν τό κειμήλιο καί τό λείψανο καί εἶναι μία πρακτική, πού δέν ἐντοπίζεται ξανά στήν ἀλληλογραφία τῶν ἐπισκόπων γιά τήν ἀποστολή τῆς Ἁγίας Ζώνης.
Οἱ πρόκριτοι ἰσχυρίζονται στό ἔγγραφό τους (Ἔγγραφα, ἀρ. 2) ὅτι ἡ ἀποστολή τῶν θρησκευτικῶν αὐτῶν θησαυρῶν στόν τόπο τους συνέβη καί σέ προηγούμενη χρονική περίοδο καί ὡς ἐκ τούτου ἐλπίζουν ὅτι ἡ Μονή δέν θά ἀρνηθεῖ τήν ἀποστολή τους. Γιά τό λόγο αὐτό εἶναι διατιθέμενοι νά προσφέρουν κάτι στή Μονή ὡς ἀντιχάρισμα στίς ἐνέργειές της γιά τήν ψυχική καί σωματική σωτηρία τους (σημ. 4).
Τό ἔγγραφο τῆς κοινότητας Λιαριγκόβης κατατέθηκε στή Μονή Βατοπαιδίου ἀπό ἐξουσιοδοτημένο ἀπεσταλμένο της, ὁ ὁποῖος ἦταν ἐπιφορτισμένος νά συνοδέψει στήν συνέχεια τήν βατοπαιδινή ἀποστολή στήν πληττόμενη κωμόπολη. Ὅπως μνημονεύει καί τό ἔγγραφο, οἱ Βατοπαιδινοί μοναχοί ἐπρόκειτο νά περιοδεύσουν τίς οἰκίες τῆς Λιαρίγκοβης μέ τήν Ἁγία Ζώνη καί τό λείψανο τοῦ ἁγίου Χαραλάμπους τελώντας ἰδιωτικούς ἁγιασμούς, ὥστε νά προστατευτοῦν οἱ κάτοικοι ἀπό τό θάνατο. Φαίνεται ὅτι ἦταν μία πρακτική, πού ἀποδεδειγμένα ἀπέδιδε.
ΕΓΓΡΑΦΑ
(Διατηρεῖται ἡ ὀρθογραφία τῶν πρωτοτύπων)
1.
Ἅγιοι ἐπίτροποι τῆς Ἱερᾶς μονῆς τοῦ Βατοπαιδίου,
ὁλοψύχως ὑμᾶς κατασπαζόμενος, ἐν κ(υρί)ω εὔχομαι.
† Μετά τήν ἐρώτησιν τῆς ἀγαθῆς ἡμῶν ὑγείας, σᾶς φανερώνω, ὅτι μέ τό νά εἶναι ἀσθένεια εἰς λαρίγκοβην, οἱ ἐκεῖ χριστιανοί ἐζήτησαν ἄλλοθεν ἅγια λείψανα, ἐγώ ὅμως διά τήν πρός τήν κυρίαν Θεοτόκον εὐλάβειάν μου τοῖς ὡμίλησα, παρακινήσας νά ζητήσουν τήν ἁγίαν ζώνην, κ(αι)΄ πεισθέντες ἰδού ἔρχονται μαζί μέ τόν ἐδῶ ταξιδιώτην σας, παρ’ ἐμοῦ διορισθέντα, ὁ ὁποῖος κ(αι)΄ ἀπό στόματος σᾶς ὁμιλεῖ, κ(αι)΄ ποιήσαντες αὐτοῦ κ(αι)΄ ἡ πανοσιότης μίαν ἀγρυπνίαν ὑπέρ τῆς ὑγείας τῶν χριστιανῶν μου, στείλλετε τήν ἁγίαν ζώνην μέ τούς παρόντας, ὁπού ἐλθοῦσα νά παρηγορήση τούς δούλους της χριστιανούς, διώκουσα τήν αὐτῶν ἀσθένειαν κ(αι)΄ τήν σωματικήν κ(αι)΄ τήν ψυχικήν, ὡς πάντα […] μήτηρ τοῦ δυνατοῦ ἐν ἰσχύν κυρίου ἠμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, διά δέ τούς κόπους σας κ(αι)΄ οἱ χριστιανοί μου δέν θέλουν φανοῦν ἀνευλαβεῖς κατά τήν […] τους, κ(αι)΄ ταῦτα μέν χριστιανικῶς κ(αι)΄ φιλικῶς, ἡ δέ χάρις τοῦ κυρίου εἴη μετά πάντων κ(αι)΄ ὑμῶν, κ(αι)΄ ἠμῶν:
ᾳωιγ΄: ὀκτωβρίου ιγ΄
τῆς φίλης ἡμῖν πανασιότητός σας ὅλως […]
ὁ Ἱερισσοῦ καί Ἁγίου Ὄρους Ἰγνάτιος
ἐν Χ(ριστ)ῷ εὐχέτης
2.
† Τῷ πανοσιωτάτω κύριου κύριου ἅγιε ἐπείτροπε τίς ἠερᾶς κ(αι)΄ βασιλικύς μονίς τοῦ μοναστηρίου τίν πανοσιώτητά σας ταπενός προσκυνοῦμεν […] μας κ(αι)΄ εἰς ἄλλο ἄλο δέν ἴνε μόνον ζιτοῦμε τίν ἁγίαν ζόνιν κ(αι)΄ τόν ἅγιον Χαράλαμπον ἐπειδής κ(αι)΄ ἄλην φοράν ἦρθαν αὐτί ἡ θεσαυρί εἰς τίν χόρα μας κ(αι)΄ πάλιν ἡ χριστιανί τούς γερέβον διά βοήθιάν μας ἀπό τίν λιμικύν ἀστένια κ(αι)΄ θαροῦμε εἰς τίν παναγίαν βηματάρισα ὁπού νά εὐχαριστιθῆ τό ἅγιον μοναστίρι ἀπό τούς χριστιανούς διώτι ἔχον μεγάλην εὐλάβια εἰς τήν ἁγίαν ζόνη ὁπού νά ψάλον ἁγιασμούς εἰς τά ὀπίτια τους κ(αι)΄ στέλνομε τόν κύρ ἰωάνι μαζί μέ τόν πνευματικό τόν ἐδικόν σας κ(αι)΄ σᾶς φανερόνον κ(αι)΄ σηστομένως τίν ἐποθεσίν μας ὁπού νά γένεται βακούφεδες κ(αι)΄ μέ τινά ἄδιαν τοῦ ἀρχυερέα μας στέλνομεν τό παρόν μας ὁπού νά μήν ἔχητη κανένα ἐπόδιον κ(αι)΄ διά τόν μεστόν μήν ἔχητη κόπον ὅτι μᾶς φοτίσι ὁ θεός ὁπού νά εὐχαριστιθί τό μοναστήρι ταῦτα κ(αι)΄ ἡ εὐχή σας.
1813 ὀκτωβρίου
» ὁ γερό διμίτρις ἀπό χορίον λιαρίκοβη σᾶς προσκυνό
» θεοχάρης ἰωάννου σᾶς προσμένομεν
» κονσταντής χατζή σᾶς προσκηνοῦν
» νικόλας ἀντωνίου προσκυνοῦμεν
» χ: εὐθίμιως ταπινός προσκυνό (σημ. 5)
» ὁ χαδευτός ὁ γραματικός προσκυνό τούς ἁγίους ἐπετρόπος
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Γιά ἀποστολές τῆς Ἁγίας Ζώνης στήν Χαλκιδική βλ. Κ. Χιούτης, «Ἀποστολές τῆς Ἁγίας Ζώνης στή Βόρεια Χαλκιδική», περ. Παγχαλκιδικός Λόγος, τεῦχ. 15 (Ἀπρίλιος – Ἰούνιος 2013), σσ. 21-22.
2. Εὐχαριστῶ θερμά τή Μονή Βατοπαιδίου γιά τήν παραχώρηση τοῦ σχετικοῦ ἀρχειακοῦ ὑλικοῦ.
3. Κ. Κωστής, Στόν καιρό τῆς πανώλης. Εἰκόνες ἀπό τίς κοινωνίες τῆς ἑλληνικῆς χερσονήσου, 14ος-19ος αἰώνας, Ἡράκλειο 1995, σ. 407.
4. Ἀπό τίς ληψοδοσιακές καταστιχώσεις καί τά λυτά ἔγγραφα τῆς Μονῆς Βατοπαιδίου συνάγεται ὅτι τά ἀφιερώματα αὐτά ταυτίζονταν μέ τρόφιμα, ζῶα, μελίσσια, ἀλλά καί χρήματα.
5. Ὁ πατέρας τοῦ ἀγωνιστῆ τῆς Ἐπανάστασης Κωνσταντίνου Χατζή Εὐθυμίου· βλ. Κ. Χιούτης, «Ἡ συμμετοχή τοῦ προύχοντα τῆς Λιαρίγκοβης Κωνσταντίνου Χατζῆ Εὐθυμίου στήν ἐπανάσταση τοῦ 1821», περ. Ἀρναία, τεῦχ. 94 (Ἰανουάριος-Μάρτιος 2012), σσ. 18-20.
Σχετικές αναρτήσεις:
117 - Αποστολές της Αγίας Ζώνης της Θεοτόκου στη Βόρεια Χαλκιδική
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου