652 - Αντικείμενα επιφανών προσώπων της Ιεράς Μεγίστης Μονής Βατοπαιδίου κατά τον 19ο αι.

 

Λείψανα και λειψανοθήκες επιφανών προσώπων του 19ου αιώνα.
Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου

Από την εξαίρετη διπλωματική εργασία του Αθανασίου Αλεξίου, Συντηρητή Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης, Αντικείμενα επιφανών προσώπων της Ιεράς Μεγίστης Μονής Βατοπαιδίου κατά τον 19ο αι. Προτάσεις προληπτικής συντήρησης και διαφύλαξής τους, Ι. Μ. Μ. ΒΑΤΟΠΑΙΔΙΟΥ, Οκτώβριος 2021, αποδελτιώσαμε τις αναφορές σε λειψανοθήκες που κατείχαν ή και διακόσμησαν επιφανή πρόσωπα της Ιεράς Μονής κατά τον 19ο αιώνα.

Η διπλωματική αυτή εργασία είναι διαθέσιμη στην Αγιορειτική Βιβλιοθήκη (εδώ) και συνιστάτε θερμά το διάβασμα όλης της εργασίας.

Διαβάστε περισσότερα παρακάτω:

Πρώην Αδριανουπόλεως Γρηγόριος ο Βυζάντιος (1782-1860)

Γεννήθηκε στο Νεοχώρι, προάστειο της Κωνσταντινούπολης, περί το έτος 1782 και το κοσμικό του όνομα ήταν Γεώργιος. Οι γονείς του ονομάζονταν Χατζής Αναστάσιος και Σμαράγδα Κυρίκογλου. Είχε δύο μεγαλύτερους αδελφούς, τον Αντώνιο και τον Θεόδωρο ο Βυζάντιος, ο οποίος μαρτύρησε στη Μυτιλήνη το έτος 1795 και του οποίου το λείψανο σώζεται άφθαρτο στον ομώνυμο ναό στην Μυτιλήνη.

Ο Γεώργιος σπούδασε στην Κωνσταντινούπολη και από μικρός έθεσε τον εαυτό του στις υπηρεσίες της Εκκλησίας. Υπηρέτησε τα έτη 1802-1803 ως αναγνώστης στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Εκεί συνδέεται με τον Μητροπολίτη πρώην Κορίνθου Μακάριο Νοταρά.

Πολύ νωρίς επέλεξε τον μοναχικό βίο και εκάρη μοναχός με το όνομα Γρηγόριος. Χειροτονήθηκε διάκονος από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Κύριλλο Στ΄, του οποίου χρημάτισε Αρχιδιάκονος. Το έτος 1818 χειροτονείται Μητροπολίτης Τιβεριουπόλεως ή Στρουμνίτσας. Το έτος 1830 εκλέγεται από τη σύνοδο του Οικουμενικού Πατριαρχείου, Μητροπολίτης Αδριανουπόλεως. Το έτος 1836 προσκαλεί στην Αδριανούπολη την Αγία Ζώνη για την αντιμετώπιση της πανώλης που μάστιζε την περιοχή.

Το 1840 κατόπιν πιέσεων της τουρκικής εξουσίας παραιτείται οικειοθελώς και έρχεται στο Άγιο Όρος με συστατική επιστολή του Οικουμενικού Πατριάρχου Ανθίμου, στις 9-7-1840, προς την Ιερά Κοινότητα και εφησυχάζει στη μονή Βατοπαιδίου.Το 1840, λίγο καιρό μετά την άφιξή του στη μονή Βατοπαιδίου, μαζί με τον Μητροπολίτη πρώην Σμύρνης Χρύσανθο, στις 5 Οκτωβρίου παρίσταται στην εύρεση και ανακομιδή του λειψάνου του Αγίου Ευδοκίμου του Νεοφανούς. Το 1849 παρίσταται στη μετατροπή του κελλίου του Αγίου Αντωνίου στις Καρυές σε Βατοπαιδινή Σκήτη του Αγίου Ανδρέου, ως εκπρόσωπος του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Ο εκπρόσωπος της τσαρικής κυβέρνησης, Πρόξενος Ανδρέας Μουράβιεφ, του δώρισε πολύτιμο εγκόλπιο. Το έτος 1857, με εντολή του Οικουμενικού Πατριάρχου Κυρίλλου Ζ΄, μαζί με τους Μητροπολίτες πρώην Βάρνης Ιωσήφ και Λοφτζούς Μελέτιο, χειροτονούν στο Καθολικό της μονής τον Προηγούμενο Ιάκωβο Βατοπαιδινό, τον εξ Αστυπαλαίας, εις Επίσκοπο Τραϊανουπόλεως. Το έτος 1860 πέθανε και ετάφη δίπλα στους «τάφους των προ αυτού κοιμηθέντων» Πατριαρχών και Αρχιερέων, κοντά στο νότιο χορό. Οι τάφοι αυτοί εκρημνίσθησαν το 1890 για να γίνει προέκταση του διακονικού. Η κάρα του σωζόταν με των υπολοίπων, μέχρι το 1937 στο Καθολικό, αλλά μετά χάθηκε, επειδή μεταφέρθηκαν στο οστεοφυλάκιο.

Ο Γρηγόριος ήταν άνθρωπος πράος, γλυκύς στους τρόπους, φορέας ειρήνης, ενότητας και αδελφοσύνης, τόσο στη Βατοπαιδινή αδελφότητα, όσο και στο υπόλοιπο Άγιο Όρος και ιδίως στις γειτονικές Μονές Κωσταμονίτου, Δοχειαρίου και Ξενοφώντος. Στη μονή Δοχειαρίου σώζεται ασημένιο κατζίο με επιγραφή «Τω αωλθ΄ έτει του ταπεινού Μητροπολίτου Αδριανουπόλεως Γρηγορίου». Επίσης, χειρόγραφα δικά του υπάρχουν και στη μονή Ξενοφώντος.

Ο Γρηγόριος ήταν θαυμαστής και ακόλουθος του νεοησυχαστικού κινήματος των Κολλυβάδων του 19ου αιώνα. Καθιέρωσε, πληρώνοντας τα έξοδα, να γίνεται πανηγυρική αγρυπνία στην Υπαπαντή του Κυρίου και Κτητορικό Μνημόσυνο εις μνήμην των γονέων του Αναστασίου Προσκυνητού και Σμαραγδής. Επίσης, καθιέρωσε την μνήμη του αδελφού του και νεομάρτυρος Αγίου Θεοδώρου του Βυζαντίου στις 17 Φεβρουαρίου. Στη βιβλιοθήκη της μονής σώζονται 27 κώδικες δικοί του. Συνήθως, τα χειρόγραφά του φέρουν την επιγραφή «Και τόδε συν τοις άλλοις υπάρχει καμού του ταπεινού πρώην Αδριανουπόλεως Γρηγορίου». Στον Κώδικα 1029 υπάρχουν μεταγραμμένες επτά επιστολές του Αγίου Μακαρίου Νοταρά, πρώην Μητροπολίτου Κορίνθου, παραμυθητικές προς τους γονείς του Αγίου Νεομάρτυρος Θεοδώρου του Βυζαντίου, του έτους 1795.

Στο σκευοφυλάκιο της μονής σώζονται τα ακόλουθα αντικείμενά του:

Λειψανοθήκη με λείψανα των Αγίων: Οσιομάρτυρος Ευθυμίου Ιβηροσκητιώτου, Νεομάρτυρος Θεοδώρου Βυζαντίου, Οσιομάρτυρος Ιγνατίου Ιβηροσκητιώτου, Νεομάρτυρος Μιχαήλ του εν Σαμοθράκη, Νεομάρτυρος Γεωργίου του Κυπρίου, Οσιομάρτυρος Ακακίου Ιβηροσκητιώτου, Νεομάρτυρος Δημητρίου, Νεομάρτυρος Γεωργίου του εν Νέα Εφέσω. Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου

Ασημένια λειψανοθήκη με λείψανο του Αγίου Θεοδώρου του Νεομάρτυρος Βυζαντίου, διαστ. 7 Χ 5 εκ. Η μικρή αυτή λειψανοθήκη είναι τοποθετημένη σε μεγαλύτερη λειψανοθήκη σύγχρονης κατασκευής με λείψανα νεομαρτύρων. Στην εμπρόσθια όψη φέρει την παράσταση του Αγίου Νεομάρτυρος Θεοδώρου.

Βιβλιόσχημη ασημένια λειψανοθήκη (εξωτερική πλευρά).
Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου

Βιβλιόσχημη λειψανοθήκη με λείψανα των Αγίων: Θεοδώρου Τήρωνος,
Γεωργίου Νεομάρτυρος, Πολυδώρου Νεομάρτυρος, Μάρκου Νεομάρτυρος
και Δανιήλ του Νέου. Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου

Βιβλιόσχημη ασημένια λειψανοθήκη με τα λείψανα των Αγίων Θεοδώρου Τήρωνος, Γεωργίου Νεομάρτυρος, Πολυδώρου Νεομάρτυρος, Μάρκου Νεομάρτυρος, Δανιήλ του Νέου, διαστ. 14 Χ 11,5 Χ 2 εκ., αρ. κα. 49. Φέρεται εκ προφορικής παραδόσεως ως κτήμα του Γρηγορίου, αν και η λειψανοθήκη σύμφωνα με την επιγραφή είναι του 1802.

Επιστήθιος σταυρός με Τίμιο Ξύλο. Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου

Χρυσός επιστήθιος σταυρός, φέρων Τίμιο Ξύλο και πολύτιμες πέτρες, 17ου αιώνος διαστ. 11 Χ 9,2 εκ.

Αρχιμανδρίτης Διονύσιος αόμματος, ο εξ Αίνου (1790-1862)

Ο Αρχιμανδρίτης Διονύσιος γεννήθηκε στην Αίνο της Ανατολικής Θράκης, γύρω στο 1790. Τα βιογραφικά στοιχεία που έχουμε γι’ αυτόν είναι λίγα και τα διασώζει ο Γέρων Αρκάδιος, σύμφωνα με τον οποίο ήταν άνθρωπος οξυδερκής, συνετός και πολύ δραστήριος. Στην δύσκολη για το Άγιον Όρος εποχή της Ελληνικής Επανάστασης και κατά τη διάρκεια παραμονής του τουρκικού στρατού στο Άγιον Όρος (1821-1830), διετέλεσε Επίτροπος της μονής και κατάφερε με σύνεση και οξυδέρκεια να διοικήσει τη μονή και να την σώσει μαζί με τους πατέρες με πολύ θάρρος από τα ποικίλα προβλήματα και τα καθημερινά βάσανα που είχαν να αντιμετωπίσουν από τους Τούρκους.

Το έτος 1830, η μονή τον στέλνει μαζί με τον υποτακτικό του Χατζη-Στέφανο σε αναζήτηση της Τίμιας Ζώνης. Ως γνωστόν, η Τίμια Ζώνη μαζί με το τεμάχιο του Τιμίου Ξύλου και την κάρα του Αγίου Ανδρέου Κρήτης το 1820 είχαν σταλεί στο Ηράκλειο της Κρήτης για την καταστολή της θανατηφόρου ασθένειας της πανώλης. Όταν ξεκίνησε η Ελληνική Επανάσταση, οι Τούρκοι έσφαξαν τους συνοδούς της Τίμιας Ζώνης πατέρες και κατακράτησαν τα ιερά κειμήλια. Την Τίμια Ζώνη και το Τίμιο Ξύλο αγόρασε ο Πρόξενος της Γαλλίας Δομίνικος και τα μετέφερε στη Σαντορίνη. Αφού, λοιπόν, αποχώρησε από το Άγιο Όρος ο τουρκικός στρατός το 1830, στάλθηκε ο Προηγούμενος Διονύσιος στη Σαντορίνη για να αναζητήσει και να επαναφέρει τα ιερά κειμήλια στη μονή. Κατά την εκεί παραμονή του μάζεψε και έφερε στη μονή διάφορα άμφια και σκεύη, αφιερώματα των εκεί Χριστιανών.

Το έτος 1833, «πάσχων εκ των οφθαλμών», διορίστηκε ως έξαρχος της μονής στα μετόχια της Μολδαβίας. Προχειρίστηκε Αρχιμανδρίτης και Ηγούμενος της μονής Γκόλια στο Ιάσιο. Κατά την παρουσία του ως Ηγουμένου της μονής Γκόλια και έξαρχος Βατοπαιδίου, λόγω της ευφυίας και της άμεμπτης διαγωγής του κατάφερε να αποκτήσει την αμέριστη υπόληψη και αγάπη των αρχόντων της Μολδαβίας, οι οποίοι τον διευκόλυναν σε όλες τις υποθέσεις του.

Κατά το έτος 1844 επέστρεψε στη μονή, μεταφέροντας διάφορα σκεύη και άμφια, τα οποία έφτιαξε με τη συνδρομή των εκεί αρχόντων και ηγουμένων των Βατοπαιδινών μετοχίων, ώστε να αντικατασταθούν όσα χάθηκαν ή εκποιήθηκαν κατά την Ελληνική Επανάσταση και κατά την περίοδο της δεκάχρονης δουλείας του Αγίου Όρους στον τουρκικό στρατό. Ως προϊστάμενος της μονής εισηγήθηκε και εκποιήθηκαν κάποια σκεύη, όπως η ασημένια αρτοκλασία, οι επενδύσεις των τεσσάρων εικόνων του τέμπλου και οι ασημένιες κανδήλες του τέμπλου, για να πληρωθούν τα χρέη της μονής στους Τούρκους και να ελευθερωθούν οι πατέρες που είχαν αιχμαλωτισθεί από τον Πασά της Θεσσαλονίκης. Εκοιμήθη στη μονή, όπως αναφέρει ο Γέρων Αρκάδιος στις 5 Μαρτίου 1862 «ζήσας υπέρ τα 70 έτη».

Στο σκευοφυλάκιο της μονής σώζονται τα ακόλουθα αντικείμενά του:

Λειψανοθήκη με λείψανο του Αποστόλου Ανδρέα. Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου

Λειψανοθήκη Αγίου Ανδρέου, αρ. κατ. 38. Ερμάρι φύλαξης Αγ. Λειψάνων, Ιερό Βήμα Καθολικού, διαστ. 36.5Χ13Χ10 εκ. 

Επιγραφή: Λείψανον ἁγίας δεξιᾶς χειρὸς τοῦ Ἁγίου Ἐνδόξου καὶ Πανευφήμου Ἀποστόλου Ἀνδρέου τοῦ Πρωτοκλήτου. Μνήσθητι Ἀπόστολε ἔνδοξε τοῦ ἀναξίου δούλου σου Διονυσίου Ἀρχιμανδρίτου Βατοπαιδινοῦ, τοῦ μετ’ εὐλαβείας κοσμήσαντος το μέρος τοῦ Ἱεροῦ Λειψάνου. 1856

 

Λειψανοθήκη με λείψανο του Αγίου Προκοπίου. Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου

Λειψανοθήκη Αγίου Προκοπίου, αρ. κατ. 135. Ερμάρι φύλαξης Αγ. Λειψάνων, Ιερό Βήμα Καθολικού διαστ. 45Χ12Χ9 εκ. 

Επιγραφή: Διὰ Διονυσίου Ἀρχιμανδρίτου τοῦ Βατοπαιδινοῦ. Ἐν Ἰασίῳ τῆς Μολδαβίας ἐν ἔτει 1854

Λειψανοθήκη με λείψανο τοῦ Αγ. Ευδοκίμου τοῦ Βατοπαιδινού. Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου

Λειψανοθήκη με Λείψανο τοῦ Αγ. Ευδοκίμου τοῦ Βατοπαιδινού, αρ. κατ. 18. Λειψανοφυλάκιο, άνω όροφος διακονικού Ιερού Βήματος Καθολικού, διαστ. 37Χ14Χ9 εκ. 

Επιγραφή: Λείψανον Ἅγιον δεξιᾶς χειρὸς τοῦ Ὁσίου καὶ θεοφόρου Πατρὸς ἡμῶν Εὐδοκίμου τοῦ Νεοφανοῦς καὶ θαυματουργοῦ τοῦ Βατοπαιδινοῦ, εὑρεθέντος ἐν ἔτει 1841. Μνήσθητι Ἅγιε τοῦ ἀναξίου δούλου σου Διονυσίου Ἀρχιμανδρίτου Βατοπαιδινοῦ, τοῦ μετ’ εὐλαβείας κοσμήσαντος μέρος τοῦ Ἱεροῦ Λειψάνου σου. Ἐν ἔτει 1852

 

Λειψανοθήκη της δεξιάς χειρός του Αγίου Ευδοκίμου. Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου

Λειψανοθήκη της δεξιάς χειρός Αγ. Ευδοκίμου, αρ. κατ. 40. Λειψανοφυλάκιο, άνω όροφος διακονικού Ιερό Βήμα Καθολικού, διαστ. 52Χ14Χ12 εκ. 

Επιγραφή: Διὰ Διονυσίου Ἀρχιμανδρίτου τοῦ Βατοπαιδινοῦ. Ἐν Ἰασίῳ τῆς Μολδαβίας 1854

Δεξιό χέρι Αγίου Προκοπίου. Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου

Δεξιό χέρι Αγ. Προκοπίου,  διαστ. 43Χ11Χ8 εκ. 

Επιγραφή: Λείψανον Ἅγιον τῆς χειρὸς τοῦ Ἁγίου Ἐνδόξου Μεγαλομάρτυρος Προκοπίου ἐκ τῆς Ἱερᾶς Βασιλικῆς καὶ Πατριαρχικῆς Μονῆς Βατοπαιδίου

Δεξιό χέρι Αγίου Ευδοκίμου του Βατοπαιδινού. Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου

Δεξιό χέρι Αγ. Ευδοκίμου του Βατοπαιδινού 

Επιγραφή: Λείψανον Ἅγιον τῆς χειρὸς τοῦ Ὁσίου Πατρὸς ἡμῶν Εὐδοκίμου τοῦ Νεοφανοῦς. Ἐν τῇ Ἱερᾷ Βασιλικῇ καὶ Πατριαρχικῇ Μονῇ τοῦ Βατοπαιδίου 

Λειψανοθήκη με λείψανα Αγ. Μερκουρίου (αριστερά) και Αποστόλου Ανδρέα (δεξιά).
 Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου

Λειψανοθήκη με λείψανα Αγ. Μερκουρίου και Αγ. Ανδρέου. Λειψανοφυλάκιο, άνω όροφος διακονικού Ιερό Βήμα Καθολικού, αρ. κατ. 23. Διαστ. 34Χ25Χ14 εκ. 

Επιγραφή: Ἀφιερώθη τῇ Ἱερᾷ Βασιλικῇ καὶ Πατριαρχικῇ Μονῇ τοῦ Βατοπαιδίου ὑπὲρ ἀφέσεως ἁμαρτιῶν Ἑλένης, Γρηγορίου, Αἰκατερίνας, Ροξάνδρας, Ἰωάννου καὶ τῶν γονέων αὐτῶν. Διὰ Διονυσίου Ἀρχιμανδρίτου Βατοπαιδινοῦ ἡγουμένου Μονῆς τῆς Γκόλιας 1849