191 - Περιπλάκηθι την σορόν, προσηλώθητι τη λάρνακι

Περιπλάκηθι την σορόν, προσηλώθητι τη λάρνακι.
Στο αδιάφθορο σεπτό λείψανο της Οσίας Παρασκευής της Επιβατινής ή Νέας.
Καθεδρικός Ναός, Ιάσιο, Ρουμανία.

῾Ολόκληρη τὴν κτίση καὶ τὸν ἄνθρωπο τοὺς συντηρεῖ ἡ Χάρη τοῦ Θεοῦ. ῾Η οὐσιοποιός, ζωοποιός, σοφοποιὸς καὶ θεοποιὸς Χάρη τοῦ Θεοῦ εἶναι ἐκείνη, ποὺ διατηρεῖ τὴ ζωὴ καὶ τὴν ὕπαρξη τῶν ὄντων, τὴ λειτουργία τῶν κτισμάτων, τὴν πνευματικὴ προαγωγὴ τοῦ ἀνθρώπου.

   

῾Ο ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς κάπου στὰ συγγράμματά του λέγει:

 

Κἄν γάρ τι τῶν κτισμάτων ὑπὸ τῶν πατέρων προσαγορευόμενον ἀκούσης θεῖον, μὴ διὰ τὴν οἰκείαν φύσιν τὴν κτιστὴν οὖσαν εἰρῆσθαι νόμιζε τοιοῦτον, ἀλλὰ διὰ τὴν ἐνοικοῦσαν αὐτῷ θείαν δωρεὰν τοῦ Πνεύματος... (᾿Αντιρρητικὸς 7, 3 σελ. 463, ἔκδ. Χρήστου, τ. 3ος)

 

Δηλαδή, ὅταν ἀκούσουμε τοὺς Πατέρες νὰ ὀνομάζουν ἕνα κτίσμα θεῖον, ὅπως π.χ. οἱ θεῖοι Ἄγγελοι, ὁ θεῖος Πατήρ, τὰ θεῖα Λείψανα κ.λ.π., δὲν πρέπει νὰ νομίζουμε πὼς αὐτὰ καθ᾿ ἑαυτὰ εἶναι θεῖα καὶ ἱερά, ἀλλ᾿ ἐπειδὴ ἐνοικεῖ μέσα τους ἡ θεία Χάρη τοῦ ἁγίου Πνεύματος, εἶναι καὶ αὐτὰ θεῖα.

  

῾Η Χάρη τοῦ Θεοῦ ἐκχέεται παντοῦ καὶ ἰδιαιτέρως στὸν ἄνθρωπο. ῞Οταν λέμε Χάρη τοῦ Θεοῦ, ἐννοοῦμε τὶς ἐνέργειες τοῦ Θεοῦ, δηλ. αὐτὸ ποὺ μποροῦμε νὰ πάρουμε ἀπ᾿ τὸ Θεό. ῾Ο ἄνθρωπος, ποὺ καθαρίζεται ἀπὸ τὴν ἁμαρτία καὶ δέχεται μέσα του τὴν ἀκτίνα τῆς Χάριτος τοῦ Θεοῦ, λάμπει ὁλόκληρος. Λάμπει τόσο πολύ, ποὺ ἀκόμη σκορπάει αὐτὴ τὴ Χάρη, ποὺ παίρνει καὶ στὰ οἰκεῖα του ἀντικείμενα, δηλ. στὰ πράγματά του.

 

Τέτοια παραδείγματα ἔχουμε τὰ πρόσωπα τῶν ἁγίων Ἀποστόλων Πέτρου καὶ Παύλου. ῎Εχουμε πληροφορίες ἀπὸ τὶς Πράξεις τῶν ᾿Αποστόλων πὼς τὰ σουδάρια καὶ τὰ σιμικίνθια τοῦ Παύλου κάνανε θαύματα·

  

Δυνάμεις τε οὐ τὰς τυχούσας ὁ Θεὸς ἐποίει διὰ τῶν χειρῶν τοῦ Παύλου, ὥστε καὶ ἐπὶ τοὺς ἀσθενοῦντας ἀποφέρεσθαι ἀπὸ τοῦ χρωτὸς αὐτοῦ σουδάρια καὶ σιμικίνθια καὶ ἀπαλλάσεσθαι ἀπ᾿ αὐτῶν τὰς νόσους καὶ τὰ πονηρὰ πνεύματα ἐκπορεύεσθαι (Πράξ. ιθ΄ 11-12)

 

῾Ο ἑρμηνευτὴς Οἰκουμένιος γράφει πὼς τὰ σουδάρια ἦταν λινοειδῆ ὑφάσματα ποὺ τὰ ἔβαζαν στὸ κεφάλι τους καὶ τὰ σιμικίνθια ἦταν τὰ μαντήλια ποὺ κρατοῦσαν στὸ χέρι τους γιὰ νὰ σφογγίζουν τοὺς ἱδρῶτες, τὸν πτύελον, τὰ δάκρυα «καὶ τὰ ὅμοια» (P.G. 118, 249). Αὐτά, λοιπόν, τὰ πανιά, ποὺ τὰ εἶχαν γιὰ προσωπικὴ χρήση τῶν ἀναγκῶν τους, κάνανε θαύματα, ἐπειδὴ εἶχαν ἔλθει σὲ ἐπαφὴ μὲ τὸ πρόσωπο καὶ τὰ χέρια τοῦ Παύλου, ποὺ εἶχαν τὴ Χάρη τοῦ Θεοῦ.

  

Τόσο πολὺ ὁ Κύριος τιμᾶ τοὺς φίλους του τοὺς Ἁγίους, ὥστε καὶ τὰ ἐνδύματά τους καὶ τ᾿ ἄλλα ἀντικείμενά τους, καὶ αὐτὴ τὴ σκιά τους δίνει τὴ δύναμι νὰ θαυματουργοῦν. Πόσο μᾶλλον δίνει θαυματουργικὴ χάρι στὰ ἱερὰ Λείψανά τους... (Νικολάου Σωτηροπούλου, Πράξεις τῶν ᾿Αποστόλων, σελ. 360)

  

Τὸ ἴδιο συνέβαινε καὶ μὲ τὴ σκιὰ τοῦ Πέτρου. Οἱ ἄνθρωποι ἔφερναν στὶς πλατεῖες, ἐκεῖ δηλ. ποὺ μιλοῦσε ὁ Πέτρος, τοὺς ἀσθενεῖς ἵνα ἐρχομένου Πέτρου κἄν ἡ σκιὰ ἐπισκιάση τινι αὐτῶν (Πράξ. ε΄ 15). ῾Η σκιὰ τοῦ Πέτρου, ποὺ ἦταν μιὰ ἀμυδρὰ εἰκόνα τῆς ὑπάρξεώς του, εἶχε χάρη καὶ ἔκανε καλὰ τοὺς ἀρρώστους. ῾Η σκιὰ τοῦ Κυρίου δὲν ἔκανε θαύματα, ἐνῶ ἡ σκιὰ τοῦ Πέτρου θεράπευε. Βλέπουμε νὰ ἐφαρμόζεται ἡ προφητεία τοῦ Κυρίου ποὺ λέγει πὼς οἱ Μαθητές Του θὰ κάνουν μεγαλύτερα θαύματα (ἐννοεῖται μὲ τὴ δύναμή Του) ἀπὸ τὸν ἴδιο (᾿Ιωάν. ιδ΄ 12).

* * *

 

῎Ας ἔλθουμε τώρα σὲ μιὰ ἄλλη περίπτωση, ποὺ ἐνεργεῖ ἡ Χάρη τοῦ Θεοῦ. ῾Ο εὐαγγελιστὴς Μᾶρκος γράφει πὼς ὁ Χριστὸς πολλοὺς ἐθεράπευσεν, ὥστε ἐπιπίπτειν αὐτῷ ἵνα αὐτοῦ ἅψωνται ὅσοι εἶχον μάστιγας (Μάρκ. γ΄ 10). Δηλαδή, πέφτανε οἱ ἄνθρωποι πάνω στὸ Χριστό, ἔστω καὶ νὰ Τὸν ἀκουμπήσουν, γιὰ νὰ γίνουν καλὰ ἀπὸ τὶς ἀρρώστιες τὶς σωματικὲς ἢ νὰ ἀπαλλαγοῦν ἀπὸ τὶς μάστιγες τῶν πονηρῶν πνευμάτων ποὺ εἶχαν.




   

Μιὰ τέτοια περίπτωση ἰδιάζουσα εἶναι καὶ ἡ αἱμορροοῦσα γυναῖκα, ποὺ ἡ Παράδοση θέλει τὸ ὄνομά της νὰ εἶναι Βερονίκη. Αὐτή, ποὺ πῆγε καὶ κρυφὰ ἀκούμπησε τὸ ἱμάτιο τοῦ Χριστοῦ κι ἔγινε καλὰ ἀπὸ τὴν ἀρρώστεια της, ἔλεγεν γὰρ ὅτι ἐὰν ἅψωμαι κἄν τῶν ἱματίων αὐτοῦ σωθήσομαι καὶ εὐθὺς ἐξηράνθη ἡ πηγὴ τοῦ αἵματος αὐτῆς, καὶ ἔγνω τῷ σώματι ὅτι ἴαται ἀπὸ τῆς μάστιγος (Μάρκ. ε΄ 28-29). ᾿Ακούμπησε τὸ ἱμάτιο τοῦ Χριστοῦ καὶ ἔγινε καλά.

  

῾Ο Θεοφάνης ὁ Κεραμεύς, ᾿Επίσκοπος Ταυρομενείας, λέγει πὼς τὸ κράσπεδο τοῦ ἱματίου τοῦ Χριστοῦ (τὸ ἄκρο τοῦ ρούχου του) ἦταν ἱερώτατο ὡς Θεοῦ σαρκὸς ἐφαπτόμενον (P.G. τ. 122, 285). Εἶχε τὸ ροῦχο τοῦ ᾿Ιησοῦ πάρει Χάρη, ἐπειδὴ ἀκουμποῦσε στὴ σάρκα τοῦ Θεοῦ. Βέβαια στὸ θαῦμα συνήργησε ὄχι μόνο ἡ Χάρη τοῦ ἱματίου τοῦ Κυρίου, ἀλλὰ καὶ ἡ πίστη τῆς γυναικός. ῾Ο μέγας ἑρμηνευτὴς τῶν Γραφῶν, ἅγιος Κύριλλος ᾿Αλεξανδρείας, λέγει πὼς ἀπὸ μόνο του τὸ ἱμάτιο δὲν εἶχε δύναμη, ἀλλ᾿ ἐπειδὴ ἐνοικοῦσε μέσα σ᾿ αὐτὸ ἡ Χάρη τοῦ Θεοῦ, ἀπόκτησε δύναμη·

  

οὐδὲν γὰρ τῶν ἐν τοῖς κτίσμασι φέρει τινὰ δύναμιν ἰατρικήν, ἢ γοῦν ἑτέραν τινὰ ἰδίαν, ἀλλὰ θεόσδοτον... (P.G. τ. 72, 637)

  

Δηλαδή, κανένα κτῖσμα, οὔτε οἱ ἄγγελοι δὲν ἔχουν ἀπὸ μόνα τους, κάποια ἰατρικὴ δύναμη, ἀλλ᾿ ὅ,τι ἔχουν τὸ ἔχουν ἀπὸ τὸ Θεό.

῎Αλλωστε τὸ ὅτι τὰ ροῦχα τοῦ Κυρίου εἶχαν Χάρη φαίνεται ἀπὸ τὸ γεγονὸς τῆς Μεταμορφώσεως. Καὶ τὰ ἱμάτια αὐτοῦ ἐγένετο στίλβοντα λευκὰ λίαν οἵα γναφεὺς ἐπὶ τῆς γῆς οὐ δύναται λευκᾶναι (Μάρκ. θ΄ 3).

 

Τὰ ἱμάτια τοῦ Κυρίου κατὰ τὴ Μεταμόρφωση εἶχαν Χάρη καὶ ἄστραφταν, γι᾿ αὐτὸ καὶ ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς θὰ πεῖ πὼς ὁ Κύριος

 

καὶ διὰ τούτων ἔδειξε, τίνες αἱ στολαὶ τῆς δόξης, ἅς ἐνδύσονται κατὰ τὸν μέλλοντα αἰῶνα οἱ ἐγγίζοντες Θεῷ, καὶ τίνα τὰ ἐνδύματα τῆς ἀναμαρτησίας, ἅ διὰ τὴν παράβασιν ᾿Αδὰμ ἀπεκδυσάμενος, γυμνὸς ἑωρᾶτο καὶ κατῃσχύνετο...

 

Δηλαδή, τὰ ἀστραφτερὰ καὶ γεμάτα Χάρη ἱμάτια τοῦ Χριστοῦ εἶναι σημάδια τῆς δόξης, ποὺ θὰ ἔχουν οἱ στολὲς τῶν ἀνθρώπων, ποὺ θὰ ντυθοῦν στὴν ἄλλη ζωή, ἀλλὰ καὶ σημεῖο τῆς ἀναμαρτησίας τοῦ ᾿Αδὰμ πρὶν ἀπὸ τὴν πτώση του.

 

Τέτοια Χάρη εἶχαν καὶ τὰ ροῦχα καὶ τὰ παπούτσια τῶν Τριῶν Παίδων, ποὺ ἦσαν μέσα στὴν κάμινο τοῦ πυρός. ῾Ο Θεὸς δὲν φύλαξε μόνο τὰ σώματά τους, ἀλλὰ καὶ τὰ ροῦχα τους καὶ τὶς τρίχες τῆς κεφαλῆς τους·

 

καὶ ἐθεώρουν τοὺς ἀνθρώπους ἐκείνους, ὅτι οὐχ ἥψατο τὸ πῦρ τοῦ σώματος αὐτῶν, καὶ αἱ τρίχες αὐτῶν οὐ κατεκάησαν καὶ τὰ σαράβαρα αὐτῶν οὐκ ἠλλοιώθησαν, οὐδὲ ἡ ὀσμὴ τοῦ πυρὸς ἦν ἐν αὐτοῖς... (Δαν. γ΄ 94)

  

Τὰ σαράβαρά τους, δηλ. τὰ ροῦχα τους, δὲν πάθανε τίποτε, γιατὶ ὁ Θεὸς τὰ γέμισε μὲ χάρη. Βλέπουμε πὼς καὶ τὰ ροῦχα τῶν ἀνθρώπων τοῦ Θεοῦ ἔχουν Χάρη. ῎Αλλωστε ἡ μηλωτὴ τοῦ προφήτη ᾿Ηλία ἔδωσε πολλὴ Χάρη στὸν ᾿Ελισσαῖο, δηλ. τὴ διπλῆ Χάρη τοῦ προφήτη ᾿Ηλία. Κρατῶντας τὴ μηλωτὴ τοῦ ᾿Ηλία ὁ ᾿Ελισσαῖος κτύπησε τὰ νερὰ τοῦ ᾿Ιορδάνη κι ἄνοιξαν στὰ δύο καὶ πέρασε τὴν ἀπέναντι ὄχθη·

 

καὶ ἔλαβεν τὴν μηλωτὴν ᾿Ηλιοῦ... καὶ ἐπάταξεν τὰ ὕδατα καὶ διερράγησαν ἔνθα καὶ ἔνθα καὶ διέβη ᾿Ελισαιέ... (Γʹ Βασ. β΄ 14 καὶ 15)

 

῎Αρα τὸ ροῦχο τοῦ ᾿Ηλία εἶχε Χάρη. Δὲν ἦταν ἕνα κοινὸ ἱμάτιο. Καταλαβαίνουμε πὼς τὰ ἱμάτια καὶ τὰ ροῦχα τῶν Ἁγίων δὲν εἶναι συνηθισμένα ἐνδύματα, ἀλλ᾿ ἔχουν ἐπάνω τους τὴ Χάρη τοῦ Θεοῦ.

 

* * *

   

᾿Ακόμη θὰ θέλαμε νὰ θίξουμε καὶ κάτι ἄλλο. ῾Ο Εὐαγγελιστὴς Μᾶρκος στὸ ἕκτο κεφάλαιο στίχ. 13 μᾶς ἀναφέρει μιὰ σημαντικὴ εἴδηση γιὰ τὸ θέμα μας. ῞Οταν ὁ Κύριος εἶχε στείλει τοὺς Μαθητές του σὲ μιὰ προκαταρκτικὴ περιοδεία, τοὺς ἔδωσε τὴ δυνατότητα νὰ κάνουν καὶ θαύματα. Νὰ τὶ λέγει τὸ Εὐαγγέλιο· καὶ δαιμόνια πολλὰ ἐξέβαλον καὶ ἤλειφον ἐλαίῳ πολλοὺς ἀρρώστους καὶ ἐθεράπευον...

  

Τὸ ἴδιο λέγει καὶ ὁ ἀπόστολος ᾿Ιάκωβος. Νὰ προσκαλοῦμε τοὺς πρεσβυτέρους καὶ νὰ μᾶς διαβάζουν εὐχὲς καὶ νὰ μᾶς ἀλείφουν μὲ ἔλαιο καὶ ἀνάλογα μὲ τὴν πίστη, ποὺ ἔχουμε, θὰ γίνουμε καλὰ ἀπὸ τὶς ἀρρώστειες μας· προσευξάσθωσαν ἐπ᾿ αὐτὸν ἀλείψαντες ἐλαίῳ ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ Κυρίου· καὶ ἡ εὐχὴ τῆς πίστεως σώσει τὸν κάμνοντα... (᾿Ιακ. ε΄ 14-15).

 

Τώρα οἱ ἑρμηνευτὲς τῆς ᾿Εκκλησίας μας, ὅπως π.χ. ὁ ἅγιος Θεοφύλακτος ἢ ὁ Βίκτωρ ὁ Πρεσβύτερος ᾿Αντιοχείας σημειώνουν· τὸ ἔλαιο εἶναι σύμβολο τῆς ἱλαρότητος, αἴτιο τοῦ φωτός, ἰᾶται τοὺς κόπους τοῦ ἀνθρώπου κ.λ.π. Εἶναι σύμβολο τὸ ἀλειφόμενο ἔλαιο τοῦ ἐλέους τοῦ Θεοῦ καὶ φέρνει πολλὲς φορὲς τὴν ἴαση τοῦ νοσήματος καὶ τὸ φωτισμὸ τῆς καρδιᾶς.

 

Βέβαια ἐκεῖνο, ποὺ ἔχει μεγάλη σημασία εἶναι ἡ προσευχὴ ποὺ γίνεται στὸ λάδι·

 

ὅτι γὰρ ἡ εὐχὴ τὸ πᾶν ἐνήργει, παντί που δῆλον· τὸ δὲ ἔλαιον, ὥς γε οἶμαι σύμβολον τούτων ὑπῆρχε... (Βίκτωρος, παρὰ Κράμερ, σελ. 324)

  

Βλέπουμε πὼς τὸ ἔλαιο, ὅταν ἁγιάζεται, ἔχει στὸν πιστὸ ἄνθρωπο καὶ θεραπευτικὲς ἰδιότητες καὶ δὲν εἶναι κοινὸ λάδι.

 

* * *

 

Θὰ ἤθελα ἀκόμη νὰ ἀναφέρω καὶ τὴν περίπτωση τῆς ἀναστάσεως ἑνὸς ἀνθρώπου μὲ τὰ ὀστᾶ τοῦ προφήτου ᾿Ελισαίου. ῎Ας ἀκούσουμε τί λέγει ἡ Γραφὴ πάνω σ᾿ αὐτό.

 

῾Ο ᾿Ελισαῖος πέθανε καὶ τὸν ἔθαψαν. Κάθε χρόνο τὴν ἄνοιξη ἔμπαιναν στὴ χώρα Μωαβίτες ἐπιδρομεῖς. Κάποτε, ἐκεῖ ποὺ ἔθαβαν ἕναν ἄνθρωπο, εἶδαν ξαφνικὰ μιὰ ὁμάδα ἐπιδρομέων· τότε ἔρριξαν βιαστικὰ τὸ πτῶμα μέσα στὸν τάφο τοῦ ᾿Ελισαίου καὶ ἔφυγαν. Μόλις ὅμως ἦρθε σ᾿ ἐπαφὴ μὲ τὰ ὀστᾶ τοῦ ᾿Ελισαίου ὁ νεκρὸς ζωντάνεψε καὶ στάθηκε στὰ πόδια του... (Δʹ Βασ. ιγ΄ 20).

 

῎Αρα τὰ ὀστᾶ τοῦ ᾿Ελισαίου δὲν ἦταν κοινὰ ὀστᾶ, ἀλλὰ μέσα τους εἶχαν Χάρη καὶ τὴν μετέδιδαν μάλιστα. ῏Ηταν ζωογόνα.

  

* * *

  

῎Ας ἔλθουμε τώρα καὶ στὴν ᾿Εκκλησία μας. ῾Υπάρχουν πολλοί, ποὺ κατηγοροῦν τὴν ᾿Εκκλησία πὼς πέφτει στὴν εἰδωλολατρεία, στὶς δεισιδαιμονίες καὶ τιμᾶ πράγματα ποὺ τὴν ἀπομακρύνουν ἀπὸ τὸ γνήσιο πνεῦμα τοῦ Εὐαγγελίου καὶ τοῦ Χριστοῦ. Π.χ. Λένε γιὰ τὶς Εἰκόνες καὶ τὰ ἅγια Λείψανα καὶ τὰ εὐλαβῆ ἀντικείμενα πὼς δὲν εἶναι τίποτε, ἀλλ᾿ ἁπλῶς σύμβολα. Δὲν ἀναγνωρίζουν τὴν ἐνοικοῦσα Χάρη τοῦ Θεοῦ σ᾿ αὐτά. ᾿Εμεῖς ὅμως εἴδαμε προηγουμένως πὼς ἡ ἁγία Γραφὴ τὰ ὑποστηρίζει ὅλα αὐτὰ καὶ δὲν τὰ κατακρίνει.

 

Γιὰ νὰ δοῦμε τώρα τί λένε καὶ οἱ Πατέρες πάνω σ᾿ αὐτά.

 

α. ῾Ο μέγας θεολόγος τῆς ᾿Εκκλησίας μας, ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, νὰ τὶ λέγει·

 

Οὐ γὰρ διέστη τούτων ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ, ὥσπερ οὐδὲ τοῦ προσκυνητοῦ σώματος διέστη ἡ Θεότης ἐπὶ τοῦ ζωοποιοῦ θανάτου... (Δεκάλογος τῆς κατὰ Χριστὸν νομοθεσίας. Φιλοκαλ. τ. Δʹ, σελ. 118)

  

῎Ας τὸ ἑρμηνεύσουμε αὐτὸ πλατύτερα· κατὰ τὸ θάνατο τοῦ Κυρίου ἡ ψυχὴ καὶ τὸ σῶμα διαιρέθησαν, δηλ. τὸ σῶμα ἔμεινε στὸν τάφο καὶ ἡ ψυχή του κατέβηκε στὸν ῞Αδη, ἀλλ᾿ ἡ Θεότητα ἔμεινε καὶ στὸ σῶμα καὶ στὴν ψυχή, γι᾿ αὐτὸ καὶ τὸ σῶμα Του δὲν ὑπέστη διαφθορά, δὲν ἀλλοιώθηκε.

 

῎Ετσι καὶ τὰ λείψανα τῶν ἁγίων ἔχουν μέσα τους πολλὴ χάρη.

 

β. Μπορεῖ, συμπληρώνει ὁ Χρυσόστομος, τὸ σῶμα τοῦ μάρτυρος (ἢ κάποιου Ἁγίου) νὰ εἶναι ἔρημο ψυχικῆς ἐνέργειας,

 

ἀλλ᾿ ἐκεῖνο σκόπει, ὅτι τῆς ψυχῆς αὐτῆς ἑτέρα παρακάθηται μείζων αὐτῷ δύναμις ἡ τοῦ ἁγίου Πνεύματος χάρις, πᾶσιν ὑπὲρ τῆς ἀναστάσεως ἀπολογουμένη, δι᾿ ὥν θαυματοποιεῖ... (ΕΠΕ, 37, 54)

 

Δηλαδή, μέσα στὸ σῶμα τοῦ Μάρτυρος (ἢ τοῦ Ἁγίου) ἀντὶ γιὰ τὴν ψυχή του παρακάθεται ἄλλη ἀνώτερη δύναμη, ἡ τοῦ ἁγίου Πνεύματος χάρις, ἡ Χάρη τοῦ ἁγίου Πνεύματος, ἡ ὁποία μὲ τὰ θαύματα ποὺ κάνει, ἀπολογεῖται ὑπὲρ τῆς ἀναστάσεως τῶν νεκρῶν.

 

῾Ο ἱερὸς Χρυσόστομος θὰ συνεχίσει καὶ θὰ πεῖ·

 

ὁ Θεὸς μοίρασε τοὺς μάρτυρες, τὰς ψυχὰς λαβὼν αὐτός, τὰ δὲ σώματα ἡμῖν ἔδωκε, ἵνα ὑπόμνησιν ἀρετῆς διηνεκῶς τὰ ἅγια τούτων ὀστέα ἔχωμεν... (ΕΠΕ 37, 232-234)

 

Τὰ ἅγια Λείψανα μὲ τὴ Χάρη ποὺ ἔχουν μέσα τους, μᾶς τὰ ἔδωσε ὁ Θεός, γιὰ νὰ μᾶς ὑπενθυμίζουν τὴν ἀρετή τους καὶ γιὰ νὰ μᾶς σπρώχνουν νὰ τοὺς μιμηθοῦμε. Πολλὲς φορὲς χρειαζόμαστε μιὰ ὑπενθύμιση γιὰ νὰ ἐντείνουμε τὸν ἀγῶνα μας στὴν πνευματική μας ζωή. Προσκυνῶντας τὰ ἅγια Λείψανα, βλέπουμε τὸν ἀγῶνα τῶν Ἁγίων, τὴν ὑπομονή τους, τὸ μαρτύριό τους καὶ μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο βάζουμε καὶ ἐμεῖς ἀρχὴ μετανοίας καὶ ἀγῶνος.

 

῾Ο Ἅγιος ἐγκωμιάζοντας τὸν ἅγιο μάρτυρα ᾿Ιουλιανὸ ποὺ ἐσώζετο ὁ τάφος του καὶ τὰ Λείψανά του στὸ χωριὸ Δάφνη τῆς ᾿Αντιόχειας λέγει·

 

῞Ενας νωθρὸς ποὺ ἔρχεται ἐδῶ καὶ βλέπει τὰ κατορθώματα τοῦ ἁγίου κἄν ἁπάντων νωθρότατος ᾖ, εὐθέως ἐξάλλεται καὶ θερμότερος γίνεται καὶ πρὸς τὸν πόλεμον ἐκπηδᾷ... (ΕΠΕ, 37, 232)

 

Λαμβάνοντας θάρρος ἀπὸ τὸ σῶμα τοῦ Ἁγίου, ποὺ ἀξιώθηκε νὰ αἱματοβαφεῖ ἐξ αἰτίας τῆς πίστεως πρὸς τὸ Χριστό, ἀγωνίζεται περισσότερο.

 

Οἱ δειλοὶ παίρνουν θάρρος πρὸς τὸν ἀγῶνα. Διὰ τοῦτο παρακατέθετο ἡμῖν τὰ σώματα τῶν ἁγίων ὁ Θεός, ἕως τοῦ καιροῦ τῆς ἀναστάσεως, ἵνα ἔχωμεν ὑπόθεσιν φιλοσοφίας μεγίστης... (ὅπ.π., σελ. 234).

 

῎Ερχονται οἱ ἄνθρωποι, προσκυνοῦν τὰ ἅγια Λείψανα καὶ τρυγοῦν πολλὲς εὐεργεσίες· μυρίας ἐτρύγησαν ἰάσεις ἀπὸ τῆς ἁγίας ταύτης θήκης... (ὅπ.π., σελ. 236).

῎Εγιναν πάρα πολλὲς θεραπεῖες ἀσθενῶν. Θεραπεύονται οἱ πάσης φύσεως ἀρρώστειες.

 

Ταπεινώνονται οἱ ὑπερήφανοι, ποὺ καυχῶνται γιὰ τὰ πλούτη τους. ῞Οταν προσκυνοῦν τὰ ἅγια λείψανα, βλέπουν πὼς ὑπάρχει πλοῦτος ἀνώτερος ἀπὸ τὸ δικό τους καὶ φεύγουν πιὸ ὑγιεῖς πνευματικά.

 

῾Ο φτωχός, ὅταν ἀσπάζεται τὰ σώματα τῶν ἁγίων, δυναμώνεται, ἀφοῦ ἡ φτώχεια καὶ τὰ βάσανά του δὲν φτάνουν τὰ μαρτύρια καὶ τὰ πάθη τοῦ Ἁγίου (ὅπ.π., σελ. 237).

 

῾Η Χάρη τοῦ Θεοῦ, ποὺ κάθεται μέσα στὰ ἅγια Λείψανα καὶ συνοικεῖ μὲ τοὺς Ἁγίους,

καὶ εἰς ἑτέρους πρόεισι τοὺς μετὰ πίστεως ἐφεπομένους αὐτῇ καὶ ἀπὸ ψυχῆς εἰς σώματα καὶ ἀπὸ σωμάτων εἰς ἱμάτια καὶ ἀπὸ ἱματίων εἰς ὑποδήματα καὶ ἀπὸ ὑποδήματα εἰς οἰκίας ἐκτρέχει... (τοῦ αὐτοῦ ΕΠΕ, 33, 52)

 

Καὶ θὰ καταλήξει ὁ Ἅγιος νὰ πεῖ·

  

Πόθεν οὖν οὐ τοῦτον μόνον τὸν σταυρωθέντα, ἀλλὰ καὶ τὰ ὀστᾶ τῶν ὑπὲρ αὐτοῦ σφαγέντων πεφρίκασι δαίμονες;... (Ὁμιλ. Δʹ, εἰς τὸν ἅγιον ἀπόστολον Παῦλον, ἐκδόσεις «ΛΟΓΟΣ», σελ. 39)

 

Οἱ δαίμονες δὲν φοβοῦνται μόνον τὸν ἐσταυρωμένο, ἀλλὰ καὶ τὰ ὀστᾶ τῶν Ἁγίων ποὺ ἐσφάγησαν ὑπὲρ Αὐτοῦ. ᾿Ακόμη καὶ τὶς θῆκες τῶν Λειψάνων φοβοῦνται οἱ δαίμονες, ἀφοῦ καὶ αὐτὲς ἔχουν Χάρη καὶ κάνουν θαύματα, ὅπως ἡ θήκη τῶν Λειψάνων τοῦ ᾿Ελισαίου.

  

γ. Δύο ἄλλοι νηπτικοὶ πατέρες ὁ Κάλλιστος καὶ ᾿Ιγνάτιος οἱ Ξανθόπουλοι λένε πὼς πολλοὶ ἀπὸ τοὺς Ἁγίους καὶ ζῶντες καὶ μετὰ θάνατο πῆραν Χάρη. Ζῶντες ἔκαναν φοβερὰ πράγματα, ὅπως π.χ. πέρασαν ποταμοὺς ἀβάτους,

 

δρόμους τε μακροὺς καὶ πολυημέρους, ἀκαριαίως διώδευσαν· καὶ ἕτερα ἐξαίσια, ἐν οὐρανῷ, ἐν γῇ, ἐν ἡλίῳ, ἐν θαλάσσῃ, ἐν ἐρημίαις, ἐν πόλεσιν, ἐν παντὶ τόπῳ καὶ χώρᾳ, ἐν θηρίοις καὶ ἑρπετοῖς καὶ ἁπλῶς ἐν πάσῃ τῇ κτίσει καὶ πᾶσι τοῖς στοιχείοις ἐξειργάσαντο καὶ διὰ πάντων ἐδοξάσθησαν... Καὶ μετὰ τέλος δέ, ἐνίων καὶ τὰ σεβάσμια σώματα τὸ ἀδιάλυτον φέρουσι, προδήλως τὴν ἐνοικοῦσαν αὐτοῖς καὶ πᾶσι τοῖς βεβαιοπίστοις ὑπὲρ φύσιν χάριν καὶ δύναμιν πιστούμενα... (Φιλοκαλία τ. Δʹ, σελ. 290)

  

Τὰ ἅγια Λείψανα πιστοποιοῦν τὴ Χάρη τοῦ Βαπτίσματος, ποὺ ἔχουμε ὅλοι οἱ ἄνθρωποι. ᾿Αφήνει ἄφθορα τὰ ἅγια Λείψανα, ὡς σημεῖον τῆς ἀφθαρσίας γιὰ τὴν ἄλλη ζωή. Κάπως ἔτσι, ἀλλὰ σὲ λαμπρότερη κατάσταση θὰ εἶναι καὶ τὰ σώματά μας κατὰ τὴ Δευτέρα Παρουσία.

  

δ. Τὴν ἴδια Χάρη λέγει ὁ ἅγιος ᾿Ιωάννης ὁ Δαμασκηνὸς ἔχουν καὶ οἱ Εἰκόνες καὶ τὰ εὐλαβῆ ἀντικείμενα μέσα στὴν ᾿Εκκλησία· τὸ Εὐαγγέλιο καὶ τὸ λάδι τῶν Εἰκόνων κ.λ.π. ῾Η Χάρη τοῦ ἁγίου Πνεύματος παραμένει καὶ στὶς ψυχὲς καὶ στὰ σώματα τῶν Ἁγίων καὶ στοὺς τάφους καὶ στοὺς χαρακτῆρες καὶ στὶς ἅγιες Εἰκόνες τους, οὐ κατ᾿ οὐσίαν, ἀλλὰ χάριτι καὶ ἐνεργείᾳ... (P.G. τ. 94, 1249).

  

Παραδείγματα

  

῎Ας ἀναφέρουμε τώρα ἀρκετὰ παραδείγματα γιὰ νὰ δοῦμε τὴν ἀλήθεια αὐτὴ τῆς ᾿Εκκλησίας μας.

  

1. ᾿Απὸ τὸ λειμωνάριο τοῦ ᾿Ιωάννου τοῦ Μόσχου (Φιλοκαλία, ΕΠΕ, τ. 2, σελ. 90).

  

Τὸ παράδειγμα, ποὺ ἀναφέρει ὁ ἀββᾶς Θεόδωρος ὁ ᾿Ηλιώτης, γιὰ κάποιον ἀγωνιστὴ μοναχό, ποὺ ἀσκήτευε στὸ ὄρος τῶν ᾿Ελαιώνων. Τὸν πολεμοῦσε δαίμονας τῆς πορνείας. Μιὰ μέρα, λοιπόν, καθὼς τοῦ εἶχε ἐπιτεθεῖ μὲ μανία, ὁ γέροντας ἄρχισε νὰ μὴν ἀντέχει ἄλλο, καὶ λέγει στὸ δαίμονα·.“῞Εως πότε οὐκ ἐνδίδως μοι; ᾿Απόστα λοιπόν, συνεγήρασάς μοι”. Τότε φαίνεται ὀφθαλμοφανῶς ὁ δαίμονας καὶ τοῦ λέγει· “Κάνε μου ὅρκο πὼς δὲν θὰ πεῖς σὲ κανέναν αὐτά, ποὺ θὰ σοῦ πῶ καὶ δὲν θὰ σὲ ξαναενοχλήσω”. Καὶ ὤμοσεν ὁ γέρων ὅτι· “Μὰ τὸν κατοικοῦντα ἐν τοῖς οὐρανοῖς, οὐκ εἴπω σοι λέγειν τινί, ἅπερ εἴπῃς μοι”. Λέγει αὐτῷ ὁ δαίμων· “Μὴ προσκυνήσῃς ταύτῃ τῇ εἰκόνι καὶ οὐκ ἔτι σε πολεμῶ”. Εἶχε δὲ ἡ εἰκὼν τὸ ἐκτύπωμα τῆς Δεσποίνης ἡμῶν ἁγίας Θεοτόκου Μαρίας βαστάζουσης τὸν Κύριον ἡμῶν ᾿Ιησοῦν Χριστόν. Τότε λέγει ὁ Μοναχὸς στὸ δαίμονα. “῎Αφησε νὰ τὸ σκεφθῶ”. Πῆγε τότε καὶ ἐπεσκέφθηκε τὸν ἀββᾶ Θεόδωρο τὸν ᾿Ηλιώτη καὶ τοῦ διηγήθηκε τὸ συμβάν. Αὐτὸς ἀπάντησε. “Τὸ ὅτι ὁρκίσθηκες, κακῶς ἔκανες. ᾿Αλλὰ τὸ ὅτι μοῦ τὸ φανέρωσες καλῶς ἔκανες. Συμφέρει δέ σοι εἰς τὴν χώραν ταύτην μὴ ἐᾶσαι πορνεῖον εἰς ὅ μὴ εἰσέρχῃ, ἢ ἵνα ἀρνήσῃ τοῦ προσκυνεῖν τὸν Κύριον ᾿Ιησοῦν Χριστὸν μετὰ τῆς αὐτοῦ Μητρός”.

2. Τὸ παράδειγμα τοῦ ᾿Ιουλιανοῦ τοῦ Παραβάτου καὶ τοῦ ἁγίου ᾿Ιουλιανοῦ τοῦ Μάρτυρος. 

  

῾Ο χρησμὸς τοῦ ᾿Απόλλωνος ἦταν νὰ ἀνορύξει τὰ ὀστᾶ τοῦ Ἁγίου καὶ νὰ τὰ μεταφέρει σὲ ἄλλο τόπο γιὰ νὰ δώσει χρησμό.

  

᾿Ανάρρηξον τὰς θήκας, ἀνόρυξον τὰ ὀστᾶ, μετάστησον τοὺς νεκρούς· δηλαδή, κατέστρεψε τὶς θῆκες, ξεπαράχωσε τὰ ὀστᾶ, μετάφερε σὲ ἄλλο σημεῖο τοὺς νεκρούς (ΕΠΕ, 37, 58 καὶ ἑξ). ῾Ο Παραβάτης μετακίνησε μόνον τὰ ὀστᾶ τοῦ Μάρτυρος. ῞Ολους τοὺς ἄλλους τοὺς ἄφησε. Βλέπουμε πὼς τὰ ἅγια Λείψανα ἐμπόδιζαν τοὺς δαίμονες νὰ δώσουν χρησμό.

  

3. ῎Αλλο θαυμασιώτατο παράδειγμα. Σὲ ἕνα λόγο του πρὸς τοὺς ἁγίους Μάρτυρες τοῦ ἁγίου ᾿Ιωάννου τοῦ Χρυσοστόμου διαβάζουμε τὰ ἑξῆς· Οἱ τάφοι τῶν Μαρτύρων ἦταν σὲ ἐξοχικὸ μέρος καὶ ἐκεῖ στὴν πανήγυρή τους πήγαιναν πολλοί, ἀλλὰ ἔπεφταν στὸ πάθος τῆς μέθης. Μέθαγαν καὶ ἀσχημονοῦσαν. Τότε ὁ μέγας ἐκεῖνος ῾Ιεράρχης ἤλεγξε τὸ πάθος τῆς μέθης καὶ προέτρεψε τοὺς μεθυσμένους νὰ κάνουν τὸ ἀκόλουθο·

 

᾿Αεὶ μέν, ἀγαπητοί, κακὸν ἡ μέθη, μάλιστα δὲ ἐν ἡμέρᾳ μαρτύρων ... Αὐτοὶ ποὺ μεθοῦν, θὰ ἔχουν διπλῆ κόλαση. ῎Ελα, λέγει, ἐσὺ ποὺ μεθᾶς. Πήγαινε στὸν τάφο τοῦ μάρτυρος... ἆρον εὐλογίαν ἀπὸ τοῦ τάφου· ...περιπλάκηθι τὴν σορόν, προσηλώθητι τῇ λάρνακι· οὐχὶ τὰ ὀστᾶ μόνον τῶν μαρτύρων, ἀλλὰ οἱ τάφοι αὐτῶν καὶ αἱ λάρνακες πολλὴ βρύουσιν εὐλογίαν... (ἐκδόσεις ΛΟΓΟΣ, τ. 5ος, σελ. 229)

 

Μέχρι ἐδῶ ὅλοι τὸ καταλαβαίνουμε. Προτρέπει ὁ ἅγιος τὸν ἐπιρρεπῆ στὴ μέθη νὰ πάει νὰ προσκυνήσει τὰ Λείψανα καὶ τὸν τάφο τοῦ Μάρτυρος, γιὰ νὰ πάρει εὐλογία. ᾿Ακοῦστε τὶ καταπληκτικὰ λόγια λέγει παρακάτω.

 

Λάβε ἔλαιον ἅγιον, καὶ κατάχρισόν σου ὅλον τὸ σῶμα, τὴν γλῶτταν, τὰ χείλη, τὸν τράχηλον, τοὺς ὀφθαλμοὺς καὶ οὐδέποτε ἐμπεσῆ εἰς τὸ ναυάγιον τῆς μέθης... (ὅπ.π.).

 

Τὸν προτρέπει νὰ λάβει λάδι ἀπὸ τὸν τάφο τοῦ Μάρτυρος (προφανῶς ἔκαιαν κανδήλα) καὶ νὰ χρισθεῖ καὶ θὰ τοῦ φύγει τὸ πάθος τῆς μέθης. Γιατὶ λέγει τὸ ἔλαιον ὑπενθυμίζει τῶν ἄθλων τῶν μαρτύρων, καὶ πᾶσαν ἀκολασίαν χαλινοῖ, καὶ κατέχει ἐν μεγάλῃ καρτερίᾳ καὶ περιγίνεται τῶν τῆς ψυχῆς νοσημάτων... (ὅπ.π.). Τὸ λάδι τοῦ Μάρτυρος σὲ κάνει δυνατὸ νὰ ξεπεράσεις τὰ νοσήματα καὶ τὴν ἀκολασία τῆς ψυχῆς. Βλέπετε πὼς δὲν εἶναι ἀφελὲς καὶ δεισιδαιμονία, αὐτὸ ποὺ κάνουν οἱ Χριστιανοί μας καὶ παίρνουν λαδάκι ἀπὸ τοὺς Ἁγίους καὶ χρίονται. ῎Εχει μέσα του πολλὴ Χάρη.

4. ῎Αλλο παράδειγμα. Τῆς ὁσίας Μαρίας τῆς Αἰγυπτίας ποὺ δὲν μπόρεσε νὰ μπεῖ στὸ ναὸ γιὰ νὰ προσκυνήσει τὸ τίμιο Ξύλο καὶ προσευχήθηκε στὴν εἰκόνα τῆς Παναγίας, τὴν ἔβαλε ἐγγυήτρια καὶ ἔτσι κατόρθωσε νὰ μπεῖ νὰ προσκυνήσει καὶ νὰ πάρει Χάρη.

 

Κλαίουσα δὲ ὁρῶ τοῦ τόπου, ἐν ᾧ ἱστάμην, ἐπάνω τὴν εἰκόνα τῆς Παναγίας Θεοτόκου ἑστῶσαν· καὶ φημὶ πρὸς αὐτὴν ἀκλινῶς ἀτενίσασα· παρθένε Δέσποινα... σὲ δίδωμι τῷ ἐκ σοῦ τεχθέντι Θεῷ ἐγγυητὴν ἀξιόχρεον... (Πρακτικὰ τῶν ἁγίων καὶ Οἰκουμενικῶν Συνόδων, ἔκδοσις Καλύβης τοῦ Τιμίου Προδρόμου Σκήτης τῆς ἁγίας ῎Αννης, τ. Γ΄, σελ. 293).

 

Βλέπουμε προσευχήθηκε στὴν εἰκόνα τῆς Παναγίας, τὴν ἔβαλε ἐγγυητὴν καὶ ἔτσι μπόρεσε νὰ περάσει στὸ ναὸ καὶ νὰ προσκυνήσει.

 

5. Θαύματα μποροῦν νὰ κάνουν τὰ εὐλαβῆ ἀντικείμενα καὶ Λείψανα καὶ ἀπὸ τὴν ἀρνητικὴ πλευρά. Π.χ. Οἱ χωρικοί, ποὺ πῆγαν νὰ στερεώσουν τὴν κιβωτὸ τῆς Διαθήκης, ἐνῶ δὲν ἦταν ῾Ιερεῖς, ἔπεσαν νεκροί (Βʹ Βασιλ. ϛ΄ 6).

  

* * *

 

Τέλος, θὰ θέλαμε νὰ δοῦμε σύντομα ποιὲς προϋποθέσεις χρειάζονται γιὰ νὰ θαυματουργήσουν.

 

Πρώτη προϋπόθεση εἶναι νὰ ἔχει ὁ ἄνθρωπος πίστη γιὰ νὰ θαυματουργήσουν τὰ ἅγια Λείψανα καὶ οἱ Εἰκόνες. ᾿Ενῶ τὸ ἱμάτιο τοῦ Χριστοῦ ἔκανε καλὰ τὴν αἱμορροοῦσα, καμμιὰ θαυματουργικὴ δύναμη δὲν ἔδειξαν ὁ χιτῶνας καὶ τὰ ἱμάτια στοὺς στρατιῶτες κάτω ἀπὸ τὸ Σταυρό, ποὺ τὰ μοίρασαν παίζοντας ζάρια καὶ ρίχνοντας κλῆρο. Τὰ ἅγια Λείψανα δὲν εἶναι μαγικὰ ἀντικείμενα. Δίνουν τὴ Χάρη τοῦ Θεοῦ, ἅμα καὶ ὁ ἄνθρωπος δώσει τὴν καλή του προαίρεση. Πίστη καὶ Χάρη κατορθώνουν πολλά. Χωρὶς πίστη δὲν γίνεται τίποτε.

  

Δεύτερη προϋπόθεση εἶναι νὰ πλησιάζει κάποιος τὰ ἀντικείμενα αὐτὰ μὲ εὐλάβεια καὶ φόβο Θεοῦ. ῾Η συνήθεια δὲν συνηγορεῖ στὴ μετάδοση τῆς Χάριτος. ῎Απειρες φορὲς προσκυνοῦμε τὶς Εἰκόνες καὶ τὰ ἅγια Λείψανα, μὰ λίγες φορές, ὅταν πηγαίνουμε μὲ πίστη, καταλαβαίνουμε τὶς ἐνέργειες.

 

Τρίτη προϋπόθεση. Νὰ ἐπιθυμοῦμε νὰ μιμηθοῦμε τὸ ζῆλο καὶ τὴ ζωὴ τῶν Ἁγίων, ποὺ προσκυνοῦμε τὶς Εἰκόνες καὶ τὰ Λείψανα. Νὰ φέρνουμε μπροστά μας τὴ ζωὴ τοῦ Ἁγίου, τοῦ ὁποίου προσκυνᾶμε τὰ Λείψανα ἢ τὴν Εἰκόνα καὶ νὰ προσπαθοῦμε νὰ μιμηθοῦμε τὰ σημεῖα, ποὺ εἶναι ἐφικτὰ στὴ ζωή μας.

 

Τέταρτη προϋπόθεση. Νὰ ἔχουμε ὀρθόδοξη διδασκαλία γιὰ τὶς Εἰκόνες, τὰ ἅγια Λείψανα καὶ τὰ ἁγιαστικὰ μέσα τῆς ᾿Εκκλησίας μας, ἔστω κι ἂν αὐτὸ εἶναι τὸ λαδάκι τῆς κανδήλας ἢ κάτι ἄλλο παρόμοιο. Δὲν εἶναι αὐτὸ δεισιδαιμονία οὔτε ἁπλοϊκότητα καὶ χαζομάρα. ᾿Εδῶ μεγάλοι Ἅγιοι τῆς ᾿Εκκλησίας μας, ὅπως ὁ Χρυσόστομος, τὰ χρησιμοποιοῦσαν κι ἐμεῖς δὲν θὰ τὰ χρησιμοποιήσουμε; Σπίτι μας νὰ ἔχουμε Εἰκόνες, Ἁγιασμὸ κ.λ.π. καὶ νὰ κάνουμε χρήση αὐτῶν, γιὰ νὰ μᾶς βοηθᾶνε στὸν ἀγῶνα μας.

 

* * *

 

Τέλος, θὰ ἤθελα νὰ ἀναφέρω μιὰ γνώμη τοῦ Χρυσοστόμου καὶ θὰ κλείσω τὸ θέμα. ῾Ο Ἅγιος λέγει πὼς ἐκεῖνο, ποὺ ὠφελεῖ πρῶτα τὸν πιστό, εἶναι ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ.

 

Μετὰ γὰρ τὴν διὰ λόγου δύναμιν, δευτέραν ἔχουσι τάξιν οἱ τῶν ἁγίων τάφοι, πρὸς τὸ διεγείρειν πρὸς τὸν ἴσον ζῆλον τὰς τῶν θεωμένων αὐτοὺς ψυχάς... (ΕΠΕ, 34, 374)

 

Δηλαδή, δεύτερο μεγάλο μέσο γιὰ νὰ κάνουμε τὸν ἄνθρωπο νὰ μιμηθεῖ τοὺς Ἁγίους καὶ νὰ ἀποκτήσει τὸ ζῆλο τους, εἶναι τὰ ἅγια Λείψανα. Καὶ χάρη ἔχουν καὶ ὑπομνηστικὰ τῆς ἀρετῆς εἶναι. ῎Ας εὐχηθοῦμε νὰ κατανοήσουμε σωστὰ τὴ διδασκαλία τῆς ᾿Εκκλησίας μας γιὰ τὰ ἅγια Λείψανα καὶ τὶς Εἰκόνες καὶ τὰ εὐλαβῆ ἀντικείμενα, ὥστε νὰ γίνουν βοηθοί μας στὸν πνευματικό μας ἀγῶνα.

Τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Ἐδέσσης, Πέλλης καὶ ᾿Αλμωπίας κ. ᾿Ιωὴλ

  
Ἐκ τοῦ βιβλίου Ὁ Γέρων Βησσαρίων τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ἀγάθωνος, ἔκδοσις Ἱερᾶς Μητροπόλεως Φθιώτιδος, Λαμία 2009, σελ. 79-89.