112 - Λιτανικός σταυρός βυζαντινών στρατευμάτων

Οι βυζαντινοί λιτανικοί σταυροί δεν χρησιμοποιούνταν μόνο στις λιτανείες των μεγάλων εορτών της Ορθοδοξίας, αλλά συνόδευαν επίσης αυτοκράτορες ή στρατηγούς στις εκστρατείες τους, σύμφωνα με τις πηγές.

 

Ο παρακάτω λιτανικός σταυρός, που σήμερα αποθησαυρίζεται στην Ιερά Μονή Δοχειαρίου Αγίου Όρους, είναι του 9ου-10ου αιώνα και σύμφωνα με τις επιγραφές που φέρει εντάσσεται στην κατηγορία των "στρατηγικών" λιτανικών σταυρών.

Η μία όψη του λιτανικού σταυρού βυζαντινών στρατευμάτων.
Αποθησαυρίζεται στην Ιερά Μονή Δοχειαρίου Αγίου Όρους.

Ο λιτανικός σταυρός της Ιεράς Μονής Δοχειαρίου είναι  από χυτό ορείχαλκο με εγχαράξεις. Το ύψος του είναι 95 εκ., με πλάτος κεραιών 60 εκ. και πάχος 0,8 εκ.

Η άλλη όψη του λιτανικού σταυρού βυζαντινών στρατευμάτων.
Αποθησαυρίζεται στην Ιερά Μονή Δοχειαρίου Αγίου Όρους.

Ο Σταυρός που διατηρεί εξαιρετικά ωραία πράσινη πατίνα, έχει τραπεζιόσχημες κεραίες, στα άκρα των οποίων υπάρχουν ζεύγη μεταλλίων, τα "επίμηλα". Η λαβή διαμορφώνεται στο άκρο της κάτω κεραίας, ως επέκτασή της, και είναι σήμερα πακτωμένη πάνω σε μαρμάρινο βυζαντινό κιονόκρανο ανεστραμμένο. Η μόνη του διακόσμηση είναι εγχάρακτες επιγραφές και στις δύο όψεις, που σήμερα διακόπτονται στο σημείο συνενώσεως των κεραιών από στερεωτική προσθήκη καρφωμένου ελάσματος, με αποτέλεσμα να καλυφθούν τμήματα των επιγραφών.

  

Οι επιγραφές έχουν ως εξής:


+ ΓΝΩΤΕ ΕΘΝΗ ΚΑ[Ι] ΗΤΤΑΣΘΕ ΟΤΙ ΜΕΘ ΗΜΩΝ Ο Θ[ΕΟ]Σ ΚΑΙ Η ΠΑΝΑΓ[ΙΑ Θ]ΕΟΤΟΚΟΣ.

+ Χ(ΡΙΣΤ)Ε Ο ΘΕΟΣ ΤΗΝ ΜΗΤΡΙΚΗ[Ν Τ]ΑΥΤΗΝ ΦΥΛΑΞΟΝ ΠΟΛΙΝ, ΔΙΑ ΠΑΝΤΟ[Σ Ε]Ν ΕΙΡΗΝΗ. 

Ο χαρακτηρισμός της πόλης ως "μητρικής" του Χριστού, δηλαδή πόλης που ανήκει στην Παναγία, οδηγεί τη σκέψη μας στην Κωνσταντινούπολη, η οποία σύμφωνα με το γνωστό αυτόμελο κοντάκιο της ακολουθίας του Ακάθιστου Ύμνου, "αυτοπροσδιορίζεται" ως πόλη της Παναγίας: "Τη υπερμάχω στρατηγώ τα νικητήρια, (...) αναγράφω σοι η Πόλις σου Θεοτόκε (...)".

Σύμφωνα με τον αρχαιολόγο Ιωακείμ Αθ. Παπαγγέλου, ο σταυρός αυτός θα άρμοζε να βρίσκεται επί των επάλξεων, σε μία χαρακτηριστική θέση των τειχών της προστατευομένης πόλης, πχ πάνω από μία πύλη. Από τις πηγές γνωρίζουμε ότι αυτό δεν ήταν κάτι το ασυνήθιστο. Αναφέρεται ρητά ότι πάνω από τις πύλες των τειχών της Εφέσου υπήρχαν "εμπηγμένοι σταυροί". Αντίστοιχη θέση είχε το γνωστόν "εικόνιον" του Ικονίου και η χαλκή εικόνα του Χριστού στο Μέγα Παλάτιον της Κωνσταντινούπολης.