87 - Η ανάδειξη του Ιερού Προσκυνήματος του Φρικτού Γολγοθά

Η σημερινή μορφή του Γολγοθά και του μέρους της Σταύρωσης.

Ο Γολγοθάς είναι λόφος της Ιερουσαλήμ, στον οποίο σταυρώθηκε ο Χριστός. Ο Γολγοθάς έχει σχήμα κρανίου. Σ'αυτό οφείλεται και η ονομασία του, που στα εβραϊκά σημαίνει κρανίο. Για το λόγο αυτό επίσης είναι γνωστός και ως κρανίου τόπος. Εκεί έχτισε η Αγία Ελένη ένα μεγαλοπρεπή ναό σε ρυθμό βασιλικής, ο οποίος καταστράφηκε από τους Πέρσες το 615 μ.Χ. Σήμερα βρίσκεται εκεί ένας ναός αφιερωμένος στην Ανάσταση.

Σχεδιαστική αναπαράσταση του Γολγοθά.

Η ανάδειξη του Ιερού Προσκυνήματος του Φρικτού Γολγοθά έγινε κατά τα έτη 1986-1988 από το Πατριαρχείο ιεροσολύμων και τον αρχιτέκτονα και ακαδημαϊκό Γ. Π. Λάββα (1935 - 2006). 

Ο Τόπος της Σταύρωσης πριν τις ανασκαφές και την ανάδειξη του Ιερού Προσκυνήματος.

Η μορφή του Ιερού Προσκυνήματος, όπως διαμορφώθηκε μετά την πυρκαγιά του 1808, με τις χονδρές πλάκες από τοπικό λίθο, απέκρυπτε τη θέα του αυθεντικού βράχου. Επιθυμία της Αγιοταφικής Αδελφότητας ήταν η ανάδειξη του Προσκυνήματος και η αποκάλυψή του.

Ο Τόπος της Σταύρωσης μετά τις ανασκαφές.

Μετά από συστηματική και λεπτομερή αποτύπωση και μελέτη της περιοχής του Γολγοθά εγκρίθηκε η τελική πρόταση που προέβλεπε την αντικατάσταση των άτεχνων λίθινων πλακών και τη διατήρηση της παραδομένης ιστορικής μορφής και διακόσμησης του Προσκυνήματος. Στη θέση των λίθινων πλακών τοποθετήθηκε μεταλλικό πλαίσιο με ειδικές κρυστάλλινες επιφάνειες, ώστε ο Ιερός Βράχος να καθίσταται ορατός. Μετά τον καθαρισμό από λασποκτησίες που χρησιμοποιήθηκαν για να τοποθετηθούν οι πλάκες μετά το 1808, αποκαλύφθηκε η ακανόνιστη μορφή του φυσικού πετρώματος με εξάρσεις και βυθίσματα. Τρία σημεία στην αποκαλυφθείσα επιφάνεια παρουσίασαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. 

Η ρωγμή στον Βράχο του Μαρτυρίου.

Το πρώτο βρίσκεται δεξιά της Αγίας Τράπεζας, όπου προβάλλει μια μεγάλη σε πλάτος και διαμπερής σεισμική ρωγμή, η οποία διατρέχει το βράχο από Α. προς Δ., προφανώς ως αποτέλεσμα ενός ισχυρού σεισμού. Το δεύτερο εύρημα βρέθηκε στο βύθισμα πίσω από την Αγία Τράπεζα, προστατευμένο από μια μαρμάρινη πλάκα. Πρόκειται για μια λίθινη υποδοχή κυκλικής μορφής, μερικώς σπασμένης, όπου φαίνεται να είχε τοποθετηθεί ο Σταυρός του Μαρτυρίου. Ακόμα και αν δεν είναι η αυθεντική υποδοχή, αλλά μια άλλη μεταγενέστερης εποχής, διατηρεί εξ ολοκλήρου τη σημασία της, γιατί δείχνει την αυθεντική θέση του. Τέλος, η τρίτη ενδιαφέρουσα θέση βρίσκεται αριστερά της Αγίας Τράπεζας, όπου ο βράχος φέρει παλαιό, λευκό επίχρισμα με χαράγματα σταυρών. Εκεί που τελειώνει ο βράχος διασώθηκαν επίσης τμήματα δύο δαπέδων σε διαφορετικά επίπεδα και ακόμα τμήμα λοξού τοίχου με κατεύθυνση από Β. προς Ν. που συνεχίζεται και κάτω από την Αγία Τράπεζα.
 

Το μέρος όπου είχε τοποθετηθεί ο Σταυρός του Μαρτυρίου.

Η συστηματική αποτύπωση και μελέτη ολόκληρης της περιοχής του Γολγοθά εντόπισε προβλήματα ευστάθειας του όλου βράχινου σώματος, τα οποία αντιμετωπίστηκαν από την αρμόδια τεχνική υπηρεσία του Πατριαρχείου. Η μελέτη ανάδειξης περιλάμβανε την αντικατάσταση των πλακών από μεταλλικό πλαίσιο με ειδικές κρυστάλλινες επιφάνειες πάχους 33 χιλιοστών. Η εκτέλεση του μεταλλικού πλαισίου ανατέθηκε στο Εργαστήριο Μεταλλικών Κατασκευών του Α.Π.Θ. με υπευθύνους τους καθηγητές Π. Παναγιωτόπουλο και  Μ. Ζυγομαλά, ενώ το ειδικό κρύσταλλο παραγγέλθηκε στην Ελβετία. Οι επεμβάσεις έγιναν με τη μεγαλύτερη δυνατή διακριτικότητα, στο πλαίσιο της σύγχρονης ιδεολογίας προστασίας των μνημείων. Αφαιρέθηκαν μόνο τα στοιχεία εκείνα -πλάκες και λασποκτησίες- που εμπόδιζαν την ανάδειξη της πεμπτουσίας του λατρευτικού χώρου και δεν θίχθηκε στο ελάχιστο η υπόλοιπη ιστορική και καλλιτεχνική διαμόρφωση της εκκλησίας του Γολγοθά. Έτσι στο σεβάσμιο αυτό λατρευτικό περιβάλλον προβάλλει ανάγλυφος, απλός, υποβλητικά φωτισμένος και διακριτικά προστατευμένος ο βράχος του Θείου Πάθους και της Θυσίας, ο ορατός πλέον «Φρικτός Γολγοθάς» της χριστιανικής Υμνολογίας και Πίστης. 

Ο Γολογθάς όπως έχει αναδειχθεί σήμερα.

Κάτοψη εκκλησίας Γολγοθά. Κλίμακες ανόδου (1, 2), Ελληνορθόδοξη εκκλησία (3),
Σημείο Σταυρώσεως (4), Λατινική εκκλησία (5), Βόρειος Νάρθηκας (6).

Περιοχή Φριχτού Γολγοθά σε τομή. Περίδρομος (α), Παρεκκλήσιο Αδάμ (β), Γραφείο Σκευοφύλακα (γ),
Λατινικός Γολγοθάς (δ), Ελληνορθόδοξος Γολγοθάς και Νάρθηκας (ε, ζ).

Κάτοψη του Βράχου του Μαρτυρίου. Ρωγμή (a), κυκλική τρύπα (b), χαραγμένοι σταυροί (c),
σκαλοπάτι 1 (d), σκαλοπάτι 2 (e), Τοίχος (f).

Κάτοψη της περιοχής των ανασκαφών του 1988.

Κάτοψη της θέσης της Σταύρωσης του Ιησού.

Παρεκκλήσιο Αδάμ (α), Σπήλαιο Αδάμ (β), σημείο Σταυρώσεως με την Αγία Τράπεζα (γ).

Παρεκκλήσιο Αδάμ (α), Σπήλαιο Αδάμ (β), σημείο Σταυρώσεως με την Αγία Τράπεζα (γ),
θεμέλια προηγούμενων οικοδομικών φάσεων (δ).

Σχέδιο του λίθινου δακτυλίου όπου τοποθετήθηκε κατά παράδοση ο Σταυρός του Ιησού.