365 - Αντίγραφο του λάβαρου του Μεγάλου Κωνσταντίνου

Το ανακατασκευασθέν λάβαρο του Μεγάλου Κωνσταντίνου
σύμφωνα με την περιγραφή του Ευσέβιου Καισαρείας.
Basilica of Santa Croce al Flaminio, Ρώμη.

Εἰς τὸν βίον Κωνσταντίνου του Ευσέβιου Καισαρείας πληροφορούμαστε ότι, μετά την απόφασή του να στραφεί προς τον ένα και μοναδικό Θεό, ο Κωνσταντίνος προσηύχετο ζητώντας επιβεβαίωση της προστασίας του Θεού με κάποια θεοσημία. Τότε κατά το μεσημέρι ο Κωνσταντίνος και το στράτευμά του είδαν στον ουρανό ένα σταυρικό τρόπαιο πάνω στον ήλιο, με την επιγραφή "τούτῳ νίκα".
 
Μετά την πρώτη εμφάνιση θεϊκού σημείου ο Κωνσταντίνος είδε εκ νέου στον ύπνο του το ίδιο όραμα. Τη δεύτερη φορά μάλιστα είδε και τον Χριστό, ο Οποίος τον προέτρεψε να κατασκευάσει ένα λάβαρο με την παράσταση του οράματος, το οποίο θα τον προφύλασσε κατά τις πολεμικές συγκρούσεις.

Για το λάβαρο αυτό (labarum) έχουμε την ακόλουθη περιγραφή από τον Ευσέβιο, ο οποίος το είχε δει με τα ίδια του τα μάτια:

  

ἀμφὶ μεσημβρινὰς ἡλίου ὥρας, ἤδη τῆς ἡμέρας ἀποκλινούσης, αὐτοῖς ὀφθαλμοῖς ἰδεῖν ἔφη ἐν αὐτῷ οὐρανῷ ὑπερκείμενον τοῦ ἡλίου σταυροῦ τρόπαιον ἐκ φωτὸς συνιστάμενον, γραφήν τε αὐτῷ συνῆφθαι λέγουσαν· τούτῳ νίκα. θάμβος δ' ἐπὶ τῷ θεάματι κρατῆσαι αὐτόν τε καὶ τὸ στρατιωτικὸν ἅπαν, ὃ δὴ στελλομένῳ ποι πορείαν συνείπετό τε καὶ θεωρὸν ἐγίνετο τοῦ θαύματος. καὶ δὴ διαπορεῖν πρὸς ἑαυτὸν ἔλεγε, τί ποτε εἴη τὸ φάσμα. ἐνθυμουμένῳ δ' αὐτῷ καὶ ἐπὶ πολὺ λογιζομένῳ νὺξ ἐπῄει καταλαβοῦσα. ἔνθα δὴ ὑπνοῦντι αὐτῷ τὸν Χριστὸν τοῦ θεοῦ σὺν τῷ φανέντι κατ' οὐρανὸν σημείῳ ὀφθῆναί τε καὶ παρακελεύσασθαι, μίμημα ποιησάμενον τοῦ κατ' οὐρανὸν ὀφθέντος σημείου τούτῳ πρὸς τὰς τῶν πολεμίων συμβολὰς ἀλεξήματι χρῆσθαι. ἅμα δ' ἡμέρᾳ διαναστὰς τοῖς φίλοις ἐξηγόρευε τὸ ἀπόρρητον. κἄπειτα χρυσοῦ καὶ λίθων πολυτελῶν δημιουργοὺς συγκαλέσας μέσος αὐτὸς καθιζάνει καὶ τοῦ σημείου τὴν εἰκόνα φράζει, ἀπομιμεῖσθαί τε αὐτὴν χρυσῷ καὶ πολυτελέσι λίθοις διεκελεύετο. ὃ δὴ καὶ ἡμᾶς ὀφθαλμοῖς ποτε παραλαβεῖν αὐτὸς βασιλεύς, θεοῦ καὶ τοῦτο χαρισαμένου, ἠξίωσεν. Ἦν δὲ τοιῷδε σχήματι κατεσκευασμένον. ὑψηλὸν δόρυ χρυσῷ κατημφιεσμένον κέρας εἶχεν ἐγκάρσιον σταυροῦ σχήματι πεποιημένον, ἄνω δὲ πρὸς ἄκρῳ τοῦ παντὸς στέφανος ἐκ λίθων πολυτελῶν καὶ χρυσοῦ συμπεπλεγμένος κατεστήρικτο, καθ' οὗ τῆς σωτηρίου ἐπηγορίας τὸ σύμβολον δύο στοιχεῖα τὸ Χριστοῦ παραδηλοῦντα ὄνομα διὰ τῶν πρώτων ὑπεσήμαινον χαρακτήρων, χιαζομένου τοῦ ῥῶ κατὰ τὸ μεσαίτατον· ἃ δὴ καὶ κατὰ τοῦ κράνους φέρειν εἴωθε κἀν τοῖς μετὰ ταῦτα χρόνοις ὁ βασιλεύς. τοῦ δὲ πλαγίου κέρως τοῦ κατὰ τὸ δόρυ πεπαρμένου ὀθόνη τις ἐκκρεμὴς ἀπῃώρητο, βασιλικὸν ὕφασμα ποικιλίᾳ συνημμένων πολυτελῶν λίθων φωτὸς αὐγαῖς ἐξαστραπτόντων καλυπτόμενον σὺν πολλῷ τε καθυφασμένον χρυσῷ, ἀδιήγητόν τι χρῆμα τοῖς ὁρῶσι παρέχον τοῦ κάλλους. τοῦτο μὲν οὖν τὸ φᾶρος τοῦ κέρως ἐξημμένον σύμμετρον μήκους τε καὶ πλάτους περιγραφὴν ἀπελάμβανε· τὸ δ' ὄρθιον δόρυ, τῆς κάτω ἀρχῆς ἐπὶ πολὺ μηκυνόμενον ἄνω μετέωρον, ὑπὸ τῷ τοῦ σταυροῦ τροπαίῳ πρὸς αὐτοῖς ἄκροις τοῦ διαγραφέντος ὑφάσματος τὴν τοῦ θεοφιλοῦς βασιλέως εἰκόνα χρυσῆν μέχρι στέρνων τῶν τ' αὐτοῦ παίδων ὁμοίως ἔφερε.

Στις αρχές του 20ου αιώνα, με προτροπή και χορηγία του Γουλιέλμου Β΄ της Γερμανίας, γνωστού και ως Κάιζερ, το λάβαρο του Μεγάλου Κωνσταντίνου ανακατασκευάστηκε με κάθε πιστότητα σύμφωνα με την περιγραφή του Ευσέβιου Καισαρείας και δωρήθηκε στον Πάπα της Ρώμης Πίο Ι'. Σήμερα βρίσκεται στη Βασιλική του Τιμίου Σταυρού της ρωμαϊκής οδού Φλαμίνιας (Basilica of Santa Croce al Flaminio).