661 - Η ελπίς των απελπισμένων

 

Η ελπίς των απελπισμένων. Βυζαντινή εικόνα του 14ου αι.
Επισκοπικό Μουσείο πόλεως Φράιζινγκ Βαυαρίας, Γερμανία

Η μικρή αυτή βυζαντινή εικόνα, με μέγεθος μόνο 27,8 Χ 21,5 εκ., μία από τις πολλές βυζαντινές εικόνες που μεταφέρθηκαν στη Λατινική Δύση, αποδίδεται στον ευαγγελιστή Λουκά και αποθησαυρίζεται σήμερα στο Επισκοπικό Μουσείο της πόλης Φράιζινγκ της Βαυαρίας, στη Γερμανία.

Η ελπίς των απελπισμένων. Βυζαντινή εικόνα του 14ου αι.
Επισκοπικό Μουσείο πόλεως Φράιζινγκ Βαυαρίας, Γερμανία

Διαβάστε περισσότερα παρακάτω:

Η ελπίς των απελπισμένων. Βυζαντινή εικόνα του 14ου αι.
Επισκοπικό Μουσείο πόλεως Φράιζινγκ Βαυαρίας, Γερμανία

Εικονίζει την Παναγία, στραμμένη ελαφρά προς τα δεξιά, σε στάση δέησης, να ατενίζει τον θεατή. Φέρει ένα ασημένιο επίχρυσο φωτοστέφανο και φόντο, πάνω στο οποίο, πρόσθετη ετικέτα, προσδιορίζει το όνομά της: Μ(ητη)Ρ Θ(εο)Υ, Η ΕΛΠΙΣ ΤΩΝ ΑΠΕΛΠΙΣΜΕΝΩΝ. 

Η ελπίς των απελπισμένων. Βυζαντινή εικόνα του 14ου αι.
Επισκοπικό Μουσείο πόλεως Φράιζινγκ Βαυαρίας, Γερμανία

Μια σειρά από δέκα επισμαλτωμένα μετάλλια, συμμετρικά και ιεραρχικά τοποθετημένα, κοσμούν το ευρύ πλαίσιο της εικόνας, επίσης κατασκευασμένο από επιχρυσωμένο ασήμι. Εκείνα στην κορυφή απεικονίζουν την Ετοιμασία, τον θρόνο που προετοιμάζεται για τη Δευτέρα Παρουσία του Χριστού, πλαισιωμένα από τους αρχαγγέλους Μιχαήλ και Γαβριήλ. Οι απόστολοι Πέτρος και Παύλος και οι άγιοι μεγαλομάρτυρες Γεώργιος και Δημήτριος βρίσκονται στα πλάγια, ενώ οι γιατροί άγιοι Κοσμάς, Παντελεήμων και Δαμιανός, -η μορφή του τελευταίου λείπει τώρα- καταλαμβάνουν το κάτω μέρος.

Η ελπίς των απελπισμένων. Βυζαντινή εικόνα του 14ου αι.
Επισκοπικό Μουσείο πόλεως Φράιζινγκ Βαυαρίας, Γερμανία

Εναλλάξ με τα επισμαλτωμένα μετάλλια υπάρχουν άλλα δέκα  που περιέχουν ένα βυζαντινό επίγραμμα γραμμένο με σμάλτο. Όπως αποκάλυψε ραδιοακτινογραφία με ακτίνες Χ, κάτω από τη ζωγραφική επιφάνεια της εικόνας, βρίσκεται μια παλαιότερη εικόνα της Παναγίας, η οποία φαίνεται να είναι έργο καλλιτέχνη του 11ου ή του 12ου αιώνα. Το ευαίσθητο, ζωγραφικά πινέλο του δεύτερου, ορατού στρώματος, πιο εμφανές στον τρόπο με τον οποίο εφαρμόζονται εκφραστικές ανταύγειες στο πρόσωπο της Θεοτόκου, υποδηλώνει μια χρονολογία από τα μέσα έως τα τέλη του δέκατου τέταρτου αιώνα για την επικάλυψη, μια χρονολογία που συμφωνεί με τα τυπικά, τεχνικά και παλαιογραφικά χαρακτηριστικά της επένδυσης της εικόνας.

Η ελπίς των απελπισμένων. Βυζαντινή εικόνα του 14ου αι.
Επισκοπικό Μουσείο πόλεως Φράιζινγκ Βαυαρίας, Γερμανία

Το επίγραμμα λέει:

Ψυχῆς πόθος, ἄργυρος καὶ χρυσὸς τρίτος

σοὶ τῇ καθαρᾷ προσφέρονται παρθένῳ·

ἄργυρος μέντοι καὶ χρυσοῦ φύσις ὄντως

δέξαιντο ῥύπον ὡς ἐν φθαρτῇ οὐσίᾳ·

ἐκ δὲ ψυχῆς ὁ πόθος ὢν ἀθανάτου

οὔτ’ ἂν σπίλον δέξαιτο οὔτε μὴν τέλος·

κἂν γὰρ λυθῇ τὸ σῶμα τοῦτ’ Ἅιδου τόπῳ,

τοῦ τῆς ψ υχῆς οἴκτου σὲ δυσωπῶν μένει.

κανστρίσιος ταῦτά σοι προσφέρων λέγει

Μανουὴλ Δισύπατος τάξει λεβίτης·

καὶ ταῦτα δέξαι συμπαθῶς, ὦ παρθένε,

τὸν ῥευστὸν τοῦτον ἀντιδιδοῦσα βίον

ταῖ[ς σαῖ]ς διελθεῖν ἀνώδυνον πρεσβείαις

ὡς ἡμέρας δείξειας καὶ φωτὸς τέ[κνον].

Δηλαδή: 

Ο πόθος της ψυχής μου, ασήμι, και κατά τρίτον χρυσάφι 

προσφέρονται σε σένα, Αγνή Παρθένε.

Αν και ο άργυρος και ο χρυσός θα μπορούσαν να αλλοιωθούν,

επειδή είναι από φθαρτό υλικό, 

ωστόσο. ο πόθος που προέρχεται από την αθάνατη ψυχή, 

δεν θα μπορούσε ούτε να αλλοιωθεί ούτε να πάψει.

Διότι ακόμη κι αν αυτό το σώμα διαλυθεί στον Άδη, 

αυτός [δηλαδή ο πόθος της ψυχής μου] θα συνεχίσει να σας ικετεύει για το έλεος της ψυχής [μου]. 

Αυτά σας προσφέρει μιλώντας 

ο Κανστρίσιος Μανουήλ Δισύπατος από την τάξη των Λευιτών.

Δεχθείτε τα με ευσπλαχνία, ω Παρθένε,  

και ανταπόδωσε δια των πρεσβειών σου

να διασχίσω αυτή την εφήμερη ζωή ανώδυνα, 

ώστε να μπορέσεις να με αναδείξεις τέκνο της ημέρας και του φωτός.

Η ελπίς των απελπισμένων. Βυζαντινή εικόνα του 14ου αι.
Επισκοπικό Μουσείο πόλεως Φράιζινγκ Βαυαρίας, Γερμανία

Όπως φαίνεται, ο Κανστρίσιος και λευίτης Μανουήλ Δισύπατος, -που πιθανώς ταυτίζεται με υπάλληλο της μητρόπολης Σερρών με το ίδιο όνομα και βαθμό, ο οποίος αναφέρεται σε αγιορείτικο έγγραφο του 1365-, αναπαλαίωσε μια παλαιότερη εικόνα της Παναγίας και την ενίσχυσε περαιτέρω με την προσθήκη ενός πολυτελούς πουκάμισου.  Δεδομένης του μικρού της μεγέθους, η εικόνα πιθανότατα χρησίμευε ως προσωπική λατρευτική εικόνα του Δισυπάτου.

 

 

Actes de Lavra, 3 vol, pp 90–92 (no. 143)

 

Οι σμαλτωμένοι στίχοι που περιβάλλουν τη μορφή της Παναγίας προσπερνούν σιωπηλά την αποκατάσταση του αρχικής ζωγραφισμένης εικόνας, στρέφοντας αντ' αυτού την προσοχή στην πολύ πιο ουσιαστική δωρεά του ακριβού επιχρυσωμένου ασημιού για την ανάδειξη της εικόνας, έστω και για να αποδοκιμάσουν την αξία του υλικού. Διότι το ασήμι και ο χρυσός, όσο πολύτιμα κι αν φαίνονται, κρίνονται ελλιπή σε σύγκριση με τον πόθο που ο δωρητής φέρνει ως προσφορά στην Παναγία από μόνος του.  Σε αντίθεση με αυτά τα πολύτιμα, αλλά φθαρτά μέταλλα, το δώρο του Δισυπάτου, ο πόθος, είναι τόσο αγνός και αθάνατος, όσο και η ίδια του η ψυχή. Ούτε ο θάνατος, δηλώνουν οι στίχοι, δεν θα μπορούσε να φιμώσει τον πόθο του δωρητή και να θέσει τέλος στις εκκλήσεις του για σωτηρία. Η φωνή αυτού του πόθου που θα συνεχίσει να προσεύχεται ακόμη και μετά τη φυσική διάλυση του σώματος του δότη είναι αυτή της επιγραφής, καθώς οι στίχοι καταγράφουν την προσφώνηση του Δισύπατου προς την Παναγία, ειπωμένη σε πρώτο πρόσωπο. Η παράκληση αυτή, που εκφέρεται διαρκώς μέσω του κειμένου, συμπληρώνει τη σιωπηλή μεσιτεία της Μητέρας του Θεού που προσεύχεται διαρκώς για λογαριασμό του δωρητή μέσω της ζωγραφικής.

Η ελπίς των απελπισμένων. Βυζαντινή εικόνα του 14ου αι.
Επισκοπικό Μουσείο πόλεως Φράιζινγκ Βαυαρίας, Γερμανία