154 - Η Σταυροθήκη Τιμίου Ξύλου του Πρωτάτου Αγίου Όρους

Η Σταυροθήκη Τιμίου Ξύλου του Πρωτάτου Αγίου Όρους είναι μία βυζαντινή σταυροθήκη Τιμίου Ξύλου που αποθησαυρίζεται στον Ιερό Ναό του Πρωτάτου Αγίου Όρους. Κατασκευάστηκε τον 11ο ή 12ο αιώνα και ανακαινίστηκε τον 18ο. Αποτελείται από μία ξύλινη τετράγωνη θήκη με διαστάσεις 19,3 Χ 16,1 Χ 3 εκ. και από ένα κάλυμμα που εφαρμόζει πάνω της με διαστάσεις 17,7 Χ 14,5 Χ 0,7 εκ. Η σταυροθήκη έχει επενδυθεί με επίχρυσο ασήμι που φέρει παραστάσεις και επιγραφές.

Το κάλυμμα της θήκης φέρει παράσταση της Σταύρωσης με την Θεοτόκο (ΙΔΕ Ο ΥΙΟΣ ΣΟΥ) και τον Ιωάννη τον Πρόδρομο σε θρηνητικές στάσεις [ΙΔΟΥ Η Μ(ΗΤ)ΗΡ ΣΟΥ]. Στα πόδια της Θεοτόκου προσπίπτει προσκυνώντας ο αφιερωτής μοναχός της βυζαντινής σταυροθήκης + Κ(ΥΡΙ)Ε ΒΟΗΘΕΙ ΖΩΣΙΜΑ ΜΟΝΑΧΩ. Περιμετρικά της Σταύρωσης η ακόλουθη αφιερωτική και κτητορική επιγραφή: ΠΙΣΤΕΙ ΖΕΟΥΣΗ ΖΩΣΙΜΑΣ ΠΛΟΥΤΕΙ ΛΙΘΟΥΣ, ΚΟΣΜΕΙ ΔΕ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΤΗΝ ΘΗΚΗΝ ΠΟΘΩ.

  

Η Σταυροθήκη Τιμίου Ξύλου του Πρωτάτου Αγίου Όρους.
Το κάλυμμα της σταυροθήκης με την παράσταση της Σταύρωσης και τις αφιερωτικές επιγραφές.

+ Κ(ΥΡΙ)Ε ΒΟΗΘΕΙ ΖΩΣΙΜΑ ΜΟΝΑΧΩ

Στις τέσσερεις άκρες της βάσης της εσωτερικής θήκης υπάρχουν ιεροί λίθοι μέσα σε επιχρυσωμένα οβάλ ανοίγματα, ενώ επιγραφές δίπλα στους λίθους υποδεικνύουν την προέλευσή τους: ΕΚ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΤΑΦΟΥ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ (πάνω αριστερά), ΕΚ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΚΡΑΝΙΟΥ (πάνω δεξιά), ΕΚ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΒΗΘΛΕΕΜ (κάτω αριστερά) και ΕΚ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΓΕΣΘΗΜΑΝΙ (κάτω δεξιά). Ακριβώς επάνω από τους κάτω ιερούς λίθους διαβάζουμε ΞΥΛΟΝ, πιθανώτατα έγραφε αρχικά ΤΙΜΙΟΝ ΞΥΛΟΝ, αλλά το Τίμιον έχει εκπέσει. Η επιγραφή ΞΥΛΟΝ υποδηλώνει ότι αρχικά η σταυροθήκη περιείχε τεμάχιο Τιμίου Ξύλου. Στο εσωτερικό της θήκης ενθυλακωμένος μεταγενέστερος εγκόλπιος σταυρός που περιέχει τεμάχιο Τιμίου Ξύλου, ίσως το αρχικό. 

 

Η Σταυροθήκη Τιμίου Ξύλου του Πρωτάτου Αγίου Όρους.
Η θέση των Ιερών Λίθων.

Η Σταυροθήκη του Πρωτάτου ανακαινίστηκε τον 18ο αιώνα. Επιγραφή που διατρέχει περιμετρικά τη βάση της θήκης μνημονεύει το γεγονός: ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΕΓΚΟΛΦΙΟΝ ΜΕΤΑ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ ΚΕ ΤΟΥ ΤΙΜΙΟΥ ΞΙΛΟΥ ΗΠΑΡΧΙ ΕΤΙΜΑ ΤΙΣ ΜΕΓΑΛΙΣ ΕΚΙΛΗΣΙΑΣ ΤΟΥ ΠΡΟΤΑΤΟΥ ΔΙΑ ΣΙΝΔΡΟΜΙΣ / ΚΕ ΕΞΟΔΟΥ ΤΟΝ ΚΗΛΙΟΤΟΝ ΚΕ ΕΑν ΤΙΣ ΒΟΥΛΗΘΗ ΑΠΟΞΕΝΟΣΙ ΑΥΤΟΥ Ή ΤΙ ΕΞ ΑΥΤΟΥ / ΕΧΕΤΟ ΑΥΤΟΝ ΑΝΤΗΜΑΧΟΝ ΚΕ ΤΙΝ ΚΗΡΙΑΝ ΘΕΟΤΟΚΟΝ ΑΝΤΙΔΙΚΟΝ ΕΝ ΗΜΕΡΑ ΚΡΙΣΕΟΣ ΑΨΝ8 (=1758).

 

Η Σταυροθήκη Τιμίου Ξύλου του Πρωτάτου Αγίου Όρους.
Το εσωτερικό με τους Ιερούς Λίθους, τον ενθυλακωμένο εγκόλπιο σταυρό με το Τίμιο Ξύλο
και την κτητορική επιγραφή του 18ου αιώνα.

Πηγή:

http://www.academia.edu/880877/The_Iconography_of_Text_The_Placement_of_an_Inscription_on_a_Middle_Byzantine_Reliquary